تاب‌آوری در نسل اول و دوم شهرهای جدید

سولماز حسینیون/ دکترای طراحی شهری
خبر سیل در شیرین شهر، یکی از شهرهای جدید کشور، در میان فجایع سیل در شهرها و روستاهای استان‌های متعدد کشور در سیل گم شد اما بروز این سیل یک تفاوت اساسی داشت؛ شهرهای جدید به صورت کاملا برنامه‌ریزی شده ساخته می‌شوند، پس تمامی جوانب و ابعاد توسعه در ساخت ، برنامه‌ریزی و طراحی آنها در نظر گرفته می‌شوند. یکی از این وجوه مهم، اهتمام در پیشگیری از بحران‌ها، کاهش خطرپذیری و تاب‌آوری شهرهای جدید است. تاب‌آوری شهری مفهومی است که در جهان در حال توسعه و تحول امروز اهمیتی روزافزون یافته و همگام با توسعه پایدار در راس دستور کار برنامه‌های توسعه و طراحی بین‌المللی و ملی در سراسر جهان قرار گرفته ‌است. تاب‌آوری در کشور ما دیدگاهی نسبتا جدید است که همگام با توسعه پایدار برای ساماندهی تغییرات و نیازهای پیش‌بینی نشده در شهرها به کار می‌آید. هرچند متأسفانه در ایران این بحث به‌عنوان یک مد و نامی جدید برای مدیریت بحران با همان روش‌های متداول و ناکارآمد مورد استفاده قرار گرفته است.

طرح این موضوع در گفتمان امروز توسعه در ایران نیز به‌ویژه در شهرهای جدید که چالش‌های خاصی در زمینه تاب‌آوری دارند، می‌بایست در اولویت مطالعه و ارائه طرح قرار گیرند.

شهرهای جدید با اهدافی چون هدایت سرریز جمعیت و تمرکززدایی از شهرهای بزرگ و مادر شهرها و با هدف اسکان جمعیت با کیفیت زندگی مناسب و تامین خدمات شهری و کاهش مشکلات کلانشهرها و ایجاد محیطی برنامه‌ریزی‌شده همسو با توسعه پایدار و تاب‌آوری در دستور کار قرار گرفته‌اند. شهر به‌عنوان یک سیستم تاب‌آور در زمان وقوع تغییرات و فشار‌های بطئی یا آنی می‌تواند دارای ساختار‌هایی باشد که به یک سازماندهی جدید و بهتر تغییر شکل داده و به حیات خود در سطحی بهتر ادامه دهد. شناسایی ظرفیت‌های تاب‌آوری در محیط‌های شهری از مهم‌ترین اهداف و اولویت‌های این بحث است.

شهرهای جدید به‌دلیل اینکه به‌صورت ابتدا به ساکن مکان‌یابی و طراحی برنامه‌ریزی می‌شوند می‌بایست تمام جوانب و وجوه توسعه را برای ارائه بالاترین کیفیت زندگی برای شهروندان و حفاظت جان و مال و زندگی مردم درنظر گیرند. یکی از نخستین گام‌ها توجه به ماهیت متفاوت و ضروریات خاص شهرهای جدید نسل اول و دوم است. نکته مهم این است که ماهیت نسل‌های اول و دوم شهرهای جدید به‌دلیل چیستی و دلایل شکل‌گیری‌شان و از همین روی، چالش‌های متفاوتی دارند بنابراین برنامه تاب‌آوری آنها می‌بایست به‌صورتی مجزا تهیه شوند.

هرچند نکاتی که ضروری است برای تاب‌آور کردن شهرهای جدید لحاظ شوند متعدد هستند، اما به‌نظر اینجانب نخستین گام، درک ضرورت عملی‌سازی‌ مباحث تاب‌آوری شهری به‌صورتی فراتر از شعار و نوشتار و آغاز به اقدامات عملی در این زمینه است. برای تحقق این مهم، می‌بایست اقداماتی در تمام مقیاس‌ها و زمینه هاانجام گیردکه شامل تهیه علمی و مطالعه شده شرح خدمات برای شهرهای جدید (نسل اول و دوم به تفکیک)می‌بایست به‌صورتی تخصصی توسط افرادی که براین دیدگاه تسلط دارند تهیه شوند. در مرحله بعد باید این شرح خدمات در شهرهای جدید نسل اول و دوم اجرا شود و شرح خدمات بر این اساس بازنگری شوند. شهرهای جدید می‌توانند از بهترین الگوهای شهرسازی برای تحقق دیدگاه‌هایی چون توسعه پایدار و تاب‌آوری باشند و با اقدام در این زمینه، سایر شهرهای کشور نیز می‌توانند به الگوهایی عملی در این زمینه دست یابند، البته تنها اگر این دیدگاه به‌صورتی علمی و تخصصی توسط زبدگان این امر هدایت شده و مانند سایر مفاهیم همچون توسعه پایدار درگیر مدگرایی و توهم دانش نشده و با سطحی‌نگری‌های غیرکارشناسی تخریب  نشوند.