پرسه در کتابفروشی‌های تهران در نخستین روز طرح تابستانه کتاب
آغاز سرد در روزهای داغ
مرتضی کاردر _ روزنامه‌نگار
زمانی طرح‌های فصلی، آغاز روزهای رونق کتابفروشی‌ها بود و مخاطبان عادت کرده بودند تا خریدهای عمده‌شان را برای روزهای تخفیف‌دار کتابفروشی‌ها بگذارند. اما کم‌کم زمان طرح‌ها کمتر و بودجه کتابفروشی‌ها محدودتر شد و برگزاری طرح‌ها به شکل فصلی به تعویق افتاد. در سال گذشته پس از برگزاری طرح پاییزه کتاب طرح زمستانه با وجود وعده‌های مکرر برگزار نشد. طرح زمستانه که قرار بود همزمان با دهه فجر برگزار شود، تا نوروز به تعویق افتاد. عیدانه کتاب در روزهای پایانی سال گذشته نیز برگزار نشد و برگزاری طرح تخفیف فصلی تا امروز به تعویق افتاد. تابستانه کتاب 98با شعار «کتاب، همنشین دلنشین» از 25تیر در شهرستان‌ها و از 27تیر در تهران آغاز شده و تا 3مرداد ادامه خواهد داشت.در عصر داغ پنجشنبه که گرمای هوا بیش از 40 درجه بود سراغ کتابفروشی‌های انقلاب و کریم‌خان رفتیم تا ببینیم روز نخست طرح تابستانه کتاب در تهران چگونه بوده است. آنچه می‌خوانید گزارش ما از روزهای نخست طرح تابستانه در تهران است. در روزهای آینده به کتابفروشی‌های شهرستان‌ها نیز خواهیم پرداخت.
کتابفروشی افق در نبش کوچه اسکو نخستین مقصد ماست. از پوستر طرح تابستانه در ویترین یا داخل کتابفروشی خبری نیست. خود کتابفروشی هم خلوت است. متصدی فروشگاه می‌گوید: «امروز خبری نبود اما به هر کسی که می‌آید، می‌گوییم که چنین طرحی هست. هنوز بنر آماده نشده و به‌دست ما نرسیده است. فردا حاضر می‌شود.»
کتابفروش قدیمی انتشارات حکمت پشت پیشخوان نشسته است و می‌گوید: «هنوز خبری نیست. کسی خبر ندارد. من خودم به مشتریان گفته‌ام که طرح از امروز شروع شده.» اینجا هم از پوستر طرح تابستانه خبری نیست، انگار خانه کتاب هنوز پوسترها را میان کتابفروشی‌ها توزیع نکرده است.
در راسته خیابان انقلاب دیگر از انبوه دستفروشانی که کتاب‌های قدیمی و افست و حتی کتاب‌های روز را به شکل قاچاق می‌فروختند، خبری نیست. چند نفری از دستفروشان قدیمی در گوشه‌ای بساط کرده‌اند و کتاب‌های دست دوم می‌فروشند. چندتایی هم هستند که آرام عابران را صدا می‌کنند تا اگر کتابی خواستند، از دست‌دوم‌فروشی‌های طبقه بالا برایشان بیاورند.
کتابفروشی مروارید که پوسترهای طرح زمستانه سال‌های گذشته را از سقف آویزان کرده است می‌گوید: «هنوز پوسترهای تازه نرسیده. امروز هم آدم‌های زیادی برای استفاده از تخفیف طرح تابستانه به کتابفروشی نیامده‌اند.»
به نام ارشاد، از جیب ناشران
کتابفروشی توس یکی از قدیمی‌ترین کتابفروشی‌های راسته انقلاب است؛ جایی که به‌دلیل کتاب‌هایی که منتشر کرده و کتاب‌هایی که از ناشران دیگر می‌آورد یکی از پاتوق‌های بسیاری از فرهیختگان و نخبگان کتابخوان شده است. کتاب تازه رسول جعفریان درباره دکتر محمدتقی‌دانش‌پژوه، کتاب‌شناس و نسخه‌شناس بزرگ ایرانی، تازه‌ترین کتابی است که در پیشخوان توس به چشم می‌خورد. مدیر کتابفروشی توس می‌گوید که عضو طرح نیست و از زمانی که تسویه حساب کتابفروشی‌ها برای طرح‌های فصلی دیر انجام می‌شود از ثبت نام در طرح خودداری کرده است. «چون خرج کردن از جیب ناشران است به نام ارشاد. چندماه طول می‌کشد تا حساب‌ها را تسویه کنند. هربار که پیگیر می‌شویم از موضع بالا به پایین صحبت می‌کنند و می‌گویند معلوم نیست کی تسویه کنیم. انگار کتابفروشان به آنها بدهکارند. وقتی چنین برخوردی صورت می‌گیرد من حاضر نیستم کار کنم. انگار دارند صدقه می‌دهند.»
زمانی تخفیف کتابفروشان یک هفته تا 10 روز پس از طرح تسویه می‌شد اما حالا تسویه طرح‌ها ماه‌ها طول می‌کشد. تسویه دیرهنگام طرح‌های تخفیف فصلی در دوره‌های گذشته سبب شده است که قدری از اقبال کتابفروشی‌ها به طرح کاسته شود و شماری از کتابفروشان ترجیح بدهند عضو طرح نباشند. مجموع هزینه طرح‌های تخفیف فصلی، در میان بودجه‌های فرهنگی رقم زیادی به شمار نمی‌آید اما همین مبلغ در دوره‌های گذشته با تأخیر چندماه تسویه شده است.
کتابفروشی طهوری نیز یکی از قدیمیهای راسته انقلاب است. طهوری نیز عضو طرح تابستانه نیست. یعنی هیچ‌وقت عضو هیچ طرحی نبوده است. کتابفروش میانسال کتابفروشی طهوری می‌گوید: «باید کامپیوتر و اینترنت داشته باشیم که نداریم. ما همچنان به شکل سنتی کتاب می‌فروشیم. به دستگاه‌های کارتخوانش اشاره می‌کند و می‌گوید پیشرفته‌ترین تکنولوژی که اسیرش شدیم همین است.»
گرم است، کسی حوصله کتاب ندارد
بازارچه کتاب نیز در عصر پنجشنبه چندان شلوغ نیست. کتابفروشی خجسته جای خود را به فروشگاه لوازم‌التحریر داده است. در کتابفروشی ققنوس هم خبری از مشتری نیست. مدیر کتابفروشی ققنوس می‌گوید: «مشتری نیست که استقبالی باشد. از صبح تا حالا 100هزارتومان از اعتبار 2میلیون تومانی ما مصرف شده. آن‌قدر هوا گرم است که کسی بیرون نمی‌آید.»
کتابفروشی اختران هم عضو طرح تابستانه نیست. آقامهدی، کتابفروش قدیمی اختران پشت پیشخوان نشسته است. با بی‌حوصلگی دوست‌داشتنی همیشگی‌اش می‌گوید: «کسی کتاب نمی‌خرد که حالا با طرح تخفیف بخواهد خبری بشود. فاصله مخاطبان با کتاب زیاد شده. گرانی هم هست. کامپیوتر و موبایل هم هست. نوکی به اینها می‌زنند و راضی می‌شوند. ما عضو طرح نیستیم. وضعیت همسایه‌ها را می‌بینم. اتفاقی نمی‌افتد که من هم بخواهم عضو طرح بشوم.»
جوان‌ترها سراغ کتاب می‌آیند
آخرین مقصد ما کتابفروشی انتشارات آگاه است؛ یکی دیگر از قدیمیهای راسته انقلاب. با کتاب‌هایی که هر کدام در تاریخ معاصر ایران تأثیرگذار بوده‌اند؛ از یادداشت‌های «صدرالدین عینی» و «سیاحتنامه ابراهیم بیک» تا «موسیقی شعر» و «صور خیال در شعر فارسی» و دیگر کتاب‌های دکتر شفیعی کدکنی و کتاب‌های ترجمه مثل ترجمه‌های داریوش آشوری از آثار نیچه و ترجمه‌های مرتضی کلانتریان تازه درگذشته که یکی از معروف‌ترین آنها «وجدان زنو» است. انتشارات آگاه نیز اخیراً شماری از کتاب‌های خود را با نشر تازه تأسیسی که جزو خانواده آگاه است، یعنی «نشر بان» منتشر می‌کند.
کتابفروش نشر آگاه به کتابی اشاره می‌کند که به تازگی پس از سال‌ها تجدید چاپ شده است؛ «افکار اجتماعی سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوره قاجار» کار مشترک فریدون آدمیت و هما ناطق. آقای کتابفروش می‌گوید که کتاب همین امروز رسیده است. کتاب از سال 1356تا‌کنون تجدید چاپ نشده بود. او درباره طرح تابستانه کتاب می‌گوید: «استقبال از طرح تا حالا خوب بوده است. 700هزار تومان از اعتبارمان کم شده است. اکثر هم جوان‌ها مشتری ما بوده‌اند. یعنی جوان‌های متولد 75به این طرف. برای خودم هم جالب بود.» به دختر جوانی اشاره می‌کند که «خیابان یک‌طرفه» والتر بنیامین را انتخاب کرده و برای حساب به پشت صندوق می‌آید. خوشبختانه از آخرین کتابفروشی خیابان انقلاب دست‌خالی برنمی‌گردیم.
برای روز اول بد نبود
از انقلاب به خیابان کریم‌خان می‌رویم. نشر ثالث میعادگاه بسیاری از نویسندگان و کتاب‌بازها در ایام تخیف‌های فصلی است. رحیمی، کتابفروش نشر ثالث می‌گوید: «اوضاع خوب بود. برای روز اول بد نبود. در روزهای بعد اوضاع بهتر می‌شود و مخاطبان بیشتر از طرح باخبر می‌شوند. شاید برای کسی که منظم کتاب می‌خرد طرح تأثیر زیادی نداشته باشد اما طرح‌های فصلی به کسانی که خیلی کتاب نمی‌خوانند کمک می‌کند تا بیشتر کتاب بخرند. به‌نظرم برای شهرستانی‌ها بیشتر از تهرانی‌ها ارزش دارد.»
کتابفروشی زند در خیابان کریم‌خان، مرکز قدیمی فروش صفحه‌ها و کاست‌های موسیقی چندسالی است که تبدیل به کتابفروشی شده است. آقای کتابفروش می‌گوید که عضو طرح تابستانه نیست؛«حوصله شماره ملی گرفتن را نداریم. کسی را نداریم که پیگیری کند که بعد از 6ماه پول طرح را بدهند یا نه. برای همین عضو نشده‌ایم. هیچ‌گاه عضو طرح تابستانه نبوده‌ایم.»
چیزی که کمتر به چشم می‌خورد تبلیغات محیطی درباره طرح است. بنرها خیلی دیر به کتابفروشی‌ها رسیده‌اند و بسیاری از کتابفروشی‌ها بنرهای طرح تابستانه را هنوز نصب نکرده‌اند. بعد از چندین دوره برگزاری طرح‌های فصلی به‌نظر می‌رسد هنوز طرح گرفتار مشکلات سخت‌افزاری و اجرایی اولیه است. در روزنامه‌ها ، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نیز تبلیغ زیادی برای طرح صورت نگرفته است. آنچه اتفاق افتاده بیشتر از طرف خود کتابفروشی‌هاست. اما خبری از پویش‌های مجازی و دعوت به دیگران برای پیوستن به طرح تخفیف فصلی نیست. طبیعی است که وقتی طرح در بازه زمانی محدودتری برگزار می‌شود و بودجه کمتری دارد، تبلیغات زیادی برای آن صورت نگیرد.
طرح تابستانه کتاب تا پنجشنبه 3مرداد ادامه خواهد داشت. قطعاً به مرور شمار دوستداران کتابی که از طرح استفاده می‌کنند بیشتر خواهد شد و طرح رونق بیشتری خواهد گرفت. با این همه، تردیدی نیست که همواره طرح پاییزه پررونق‌تر از طرح‌های دیگر است و در حقیقت پاییز فصل بهار کتابفروشی‌هاست. اما کاش طرح تابستانه نیز می‌توانست در بازه زمانی طولانی‌تری برگزار شود تا قدری به رونق کتابفروشی‌ها در روزهای داغ تابستان بیفزاید.
