مسئله کار کودک

محمد شریعتمداری _ وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی

روز جهانی مبارزه با کار کودکان بهانه‌ای است تا جامعه جهانی را نسبت به خطراتی آگاه کند که کار کودکان می‌تواند بر روح و جسم آنها باقی بگذارد. پدیده کار کودک از بعد زمانی، پدیده‌ای تاریخی و از حیث گستره پدیده‌ای جهانی است و مختص جوامع در حال توسعه نیز نیست، بلکه همه جوامع با سطوحی از آن دست و پنجه نرم می‌کنند. از حیث نظری پدیده کار کودکان پدیده‌ای اجتماعی، چندوجهی، چند سببی و با ماهیتی پیچیده است.

حتما باید سیاست‌های حمایتی از کودکان کار را با جدیت تدوین و اجرا کرد (که سازمان بهزیستی کشور در این خصوص اقدامات متعددی را در حال اجرا دارد) چراکه این کودکان در معرض آسیب‌های جدی‌تری هستند اما نباید فراموش کرد که مهم‌ترین اقدام برای مقابله با کار کودک این است که ماشین تولید‌کننده کار کودک متوقف شود؛ عواملی نظیر: فقر، خشونت، آسیب‌های خانوادگی، مهاجرت، شهرنشینی و بحران‌های اقتصادی.

تفاهم نظری و هماهنگی اجرایی2 عامل کلیدی برای موفقیت سیاست‌های معطوف به کنترل و کاهش کودکان کار است که باید اذعان کنیم هر دوی این موارد نیازمند هماهنگی‌ها و تلاش‌های جدی‌تری از سوی همه قواست. باید همه دستگاه‌های مسئول با رویکردی واحد و متفاهم با پدیده کار کودکان روبه‌رو شوند. نباید کودکان کار را تنها یک تهدید برای جامعه تلقی کرد، بلکه باید به این کودکان به‌عنوان انسان‌هایی که دارای حقوق مسلم شهروندی تضییع شده هستند و حق شهروندی آنها مورد تعرض قرار گرفته است، نگریست. رویکرد عائله‌محوری به آسیب‌دیدگان اجتماعی که کودکان کار یکی از مصادیق آنها هستند باید در تمام دستگاه‌ها و نهادهای مسئول نهادینه شود. در کنار ایجاد تقویت و تجهیز ساختارهای حمایتی آموزشی، پرورشی، مشاوره‌ای و پرهیز از موازی‌کاری و برخورد قهری باید با ارتقای عملکرد نهادهای نظارتی و امنیتی با آن دسته از باندهایی که کار کودکان را دستاویز منافع خود قرار داده‌اند نیز برخورد شود. کودکان حق دارند از استانداردهای مطلوب زندگی برخوردار باشند و لذا سرمایه‌گذاری برای توسعه جامعه به این معناست که روی مهم‌ترین سرمایه آن یعنی سرمایه انسانی و به‌گونه‌ای بسیار ویژه روی کودکان سرمایه‌گذاری کنیم.

همواره تأکید کرده‌ام که صدای رسای فقرا و گروه‌های خاموش خواهم بود. اشاره کردم که هم گوش شنوا و هم شنونده همراه و همدل برای اقشار آسیب‌پذیر و فقرا خواهم بود و همراه با آنها و با گفت‌وگو و شنود با این عزیزان مسائل و مشکلات آنها را احصا و پیگیری خواهم کرد. در همین چارچوب هم بود که همزمان با روزجهانی کار کودک با کودکان کاری که در مرکز نگهداری کودکان کار یاسر بهزیستی زندگی می‌کنند، دیدار و گفت‌وگو کردم. ویژگی خاصی که پدیده کار کودک در ایران را از سایر کشور‌ها جدا می‌کند، این است که در قرنطینه اولیه در مراکز کودکان کار درمی‌یابیم که بیش از 50 درصد (برخی آمارها تا 70 درصد را بیان می‌کند) آنها را کودکان کار از کشورهای افغانستان، عراق، پاکستان، بنگلادش و حتی برخی کشورهای دوردست به‌خود اختصاص می‌دهد. هر چند توجه به حقوق کودکان ملیت نمی‌شناسد و یک تعهد در جامعه بشری است اما حضور کودکان کار از حدود 15 کشور جهان در ایران بر پیچیدگی و در نتیجه ضرورت اتخاذ راه‌های متنوع برای مقابله با این پدیده می‌افزاید. همکاری وزارت کشور و خارجه درباره کودکان کار مهاجر به‌عنوان یک پدیده جانبی مهم در دستور کار و برنامه عملیاتی ماست. گفت‌وشنودها با گروه‌های آسیب‌پذیر، فعالان مدنی و NGO‌های مرتبط ادامه خواهد داشت؛ چراکه به باور اینجانب دوره سیاستگذاری آمرانه به پایان رسیده است و باید برای حل مسائل و آسیب‌های اجتماعی سیاستگذاری مشارکتی داشته باشیم. بیان این مطالب به‌ویژه با این هدف است که رویکرد وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در مواجهه با مسائل اجتماعی صریح و شفاف در حوزه عمومی بیان شود. حضور و همراهی فعالان حقوق کودکان، نخبگان و پژوهشگران در کنار سیاستمداران، فعالیت به دور از حاشیه نهادهای مدنی، آگاهی‌بخشی به جامعه توسط نهادهای مدنی، تلاش خیریه‌ها در کنار انسجام و هماهنگی نهادهای مسئول می‌تواند مسیری روشن برای مقابله با کار کودک را تضمین کند.
نکته آخر اینکه ما وظیفه داریم شرایطی را فراهم کنیم که کودکان به جای کار در محیط‌های نامناسب به سمت تحقق رویاهایشان گام بردارند.