سد تورمی

برای نخستین بار در ایران قرار است بانک مرکزی از طریق اجرای عملیات بازار باز، زمینه تعیین نرخ تعادلی برای بهره و تورم را به روشی مدرن اجرا کند. عملیات بازار باز که چراغ سبز شورای پول و اعتبار را دریافت کرده، با محوریت بانک مرکزی اجرایی می‌شود.

به گزارش همشهری، عملیات بازار باز خرید و فروشِ اوراق بدهی دولتی، برای کاهش یا افزایش مقدار پول در سیستم بانکی است که عموما بانک‌های مرکزی کشورها آن را به‌کار می‌گیرند. منظور از عملیات بازار باز، خرید و فروش اوراق بدهی دولتی از طریق ابزارهای در اختیار بانک مرکزی با هدف اعمال سیاست‌های انقباضی یا انبساطی است. هرگاه بانک مرکزی بخواهد حجم پول را در اقتصاد کاهش دهد به فروش این اوراق و در نتیجه افزایش پایه پولی اقدام می‌کند. در مقابل هر گاه سیاستگذار پولی بخواهد حجم پول در اقتصاد را منبسط کند، به‌عنوان خریدار وارد عمل می‌شود. هدف اصلی بانک مرکزی در عملیات بازار باز، مدیریت نرخ سود کوتاه‌مدت در بازار بین بانکی برای دستیابی به هدف نهایی یعنی هدایت نرخ تورم به سمت نقطه هدف‌گذاری شده ‌است.

هم‌اکنون عملیات بازار باز یکی از ابزارهای اصلی در سیاست‌های پولی کشورها برای کنترل تورم و نرخ بهره است. در بسیاری از کشورها مهم‌ترین وظیفه بانک مرکزی کنترل نرخ تورم است که این کنترل از طریق عملیات بازار باز انجام می‌شود با این حال هدف اصلی در استفاده از این تکنیک، تنظیم نرخ بهره است؛ نرخی که براساس آن بانک‌ها از یکدیگر قرض می‌گیرند. این سازوکار در دهه‌های اخیر مؤثر‌ترین ابزار ایجاد ثبات در بازار پول بوده و علاوه بر اینکه می‌تواند افسار تورم را بکشد قادر است اقتصاد را از فاز رکود به فاز روند حرکت دهد و بار تامین مالی دولت را از دوش بانک‌ها بر دارد.

آغاز عملیات بازار باز
بر این اساس قرار است با مجوز شورای پول و اعتبار مراحل اجرای عملیات بازار باز به‌زودی آغاز شود. بر همین اساس رئیس‌کل بانک مرکزی با انتشار یک یادداشت در صفحه اینستاگرام خود جزئیات تأثیر اجرای عملیات بازار باز را اعلام کرد و نوشت: در مورد عملیات بازار باز، یک نکته را باید تأکید کنم. این بازار علاوه براینکه امکان معاملات اوراق بهادار دولت را بین بانک‌ها و بین بانک مرکزی و بانک‌ها فراهم می‌آورد، نکته بسیار مهم این است که در واقع اوراق بهادار دولتی را مشخص به دارایی‌هایی بدون ریسک تبدیل می‌کند، ولی همزمان نرخ تنزیل در بازار در قالب دامنه نرخ سود تعریف خواهد شد.

عبدالناصر همتی اضافه کرد: آنچه درتلاشیم اجرا کنیم، شکل پیشرفته عملیات سیاست پولی است که همزمان نه فقط معاملات اوراق و نحوه تعامل بانک مرکزی با بانک‌ها را سامان خواهد داد، بلکه با توجه به مسیر تورمی که بانک مرکزی ترسیم خواهد کرد، دامنه تعیین شده نرخ سود، سامان ساختاریافته‌ای به نرخ سود خواهد داد تا نرخ‌ها از حول و حوش یک بازه، زیاد و کم نشوند.

به گفته همتی بدون این دامنه، آشفتگی زیادی در نرخ‌های بین بانکی ممکن است به‌وجود آید، که با ترتیباتی که گفتم این مشکل به‌وجود نخواهد آمد و بانک مرکزی خواهد توانست با قدرت سیاست‌های خود را اجرا کند.

ابزار کنترل تورم
علی سعدوندی، استاد بانکداری درباره اثر اجرای عملیات بازار باز بر تورم گفت: عملیات بازار باز مؤثرترین ابزار کنترل تورم است که رقابت ناسالم بانک‌ها ناشی از سیاستگذاری غلط پولی را متوقف کرده و در نهایت، در کنار نظارت جدی، به کنترل تورم می‌انجامد.

علی سعدوندی عملیات بازار باز را موفق‌ترین ابزار سیاستگذاری پولی اعلام کرد و گفت: این ابزار کنترل نرخ سود به جامعه اطمینان می‌دهد بانک مرکزی توانایی کنترل نرخ بهره را دارد و اگر این اعتماد به جامعه منتقل شود، باعث خواهد شد که بانک مرکزی از اعتبار لازم برخوردار شود؛ در این صورت اگر سیاستگذاری پولی درستی اعمال شود، آنگاه هدف‌گذاری تورمی معتبر خواهد بود و بانک مرکزی به خوبی خواهد توانست تورم را کنترل کند.

سعدوندی گفت: در واقع برای کنترل نرخ تورم، نیاز به هدف‌گذاری دو نرخ داریم، اول نرخ سود بین بانکی باید کنترل شود و پس از آن، هدف‌گذاری تورمی انجام شود که هر دوی اینها، باید با واقعیت‌های اقتصاد کلان همخوانی داشته باشند؛ نه آنکه به‌عنوان مثال در فاصله سال‌های ۹۳ تا ۹۶ نرخ تورم کاهش یابد، ولی نرخ سود بالاتر رفته و وضعیت به‌نحوی پیش رود که اکنون اقتصاد ایران دچار مشکلات شدید تورمی باشد.

او تأکید کرد: به هر روی، عملیات بازار باز یک ابزار است و باید سیاستگذاری‌های صحیح دیگری در کنار آن انجام شود؛ اما فعلاً مؤثرترین ابزاری است که برای نیل به اهداف پولی می‌توان به‌کار بست.

او ادامه داد: تا وقتی که نظام بانکی، تحت نظارت شدید و بدون تبعیض ناظر پولی قرار نگیرد، کنترل تورم خواب و خیالی بیش نیست؛ هر چه باشد بالاخره تا به امروز، ابزار کنترل تورم را در اختیار نداشتیم و اگر افرادی در مورد دستاورد تورم سخن گفته‌اند، این موضوع ادعایی بیش نبوده است؛ زیرا ابزارهای لازم برای کنترل را نداشته‌ایم؛ ابزارهایی که در همه دنیا جواب داده و تنها کشورهایی که در مورد این ابزارها ایراد یا بهانه دارند، ایران و ونزوئلا هستند که با نگاه تردیدآمیز به دستاوردهای علم و تجربه بشری در حیطه اقتصاد می‌نگرند.

اثر عملیات بازار باز بر بانک ها
ولید هلالات، تحلیلگر بازار‌های مالی هم درباره اثر انجام عملیات بازار باز بر بانک‌ها گفت: بانک‌ها تاکنون بدون وثیقه از بانک مرکزی اضافه برداشت انجام می‌دادند اما از این به بعد باید برای برداشت‌های خود این اوراق بدهی دولتی را به‌عنوان وثیقه ارائه کنند. ولید هلالات توضیح داد: مجموع این مسائل بازار بین بانکی را تقویت و نرخ آن‌را کاهش می‌دهد ضمنا برای بانک‌هایی که مطالبات از دولت دارند این مسئله به‌معنای کاهش شدید هزینه مالی در بخش صورت سود و زیان است تا جایی که علت زیان دهی بانک‌ها در سال‌های اخیر هزینه مالی سنگین بوده که با این اقدام تلطیف می‌شود. او با بیان اینکه حجم بدهی دولت به بانک‌ها، درصد با اهمیتی از دارایی بانک‌هایی مانند تجارت، صادرات و ملت است، گفت: دولت با انتشار اوراق، بخشی از بدهی خود با بانک‌ها را تسویه می‌کند و بانک‌ها هم با به وثیقه گذاشتن این اوراق نزد بانک مرکزی، به‌شدت هزینه مالی خود را می‌کاهند.