تهران شهر نیازمند رنگ

مجید جباری/خبر‌نگار

اینجا تهران است؛ شهری به رنگ بی‌رنگی؛ شهری که سیاه و سفید و خاکستری‌اش نشاط و سرزندگی را از شهروندانش گرفته است. حتی آبی آسمان و سبزی درختان هم نتوانسته بی‌رنگی را از تهران امروز جدا کند. گذر بی‌درنگ زمان از یک طرف و هجوم جمعیت از طرف دیگر هویت و اصالت معماری این شهر را دستخوش تغییر کرده‌است.
 روزگاری تهران به خانه‌های آجری، کاشیکاری‌های فیروزه‌ای و درختان چنارش معروف بود اما این شهر، امروز نشانی از گذشته خود ندارد. خاکستریِ غول‌های بتنی روی خانه‌های آجری قدیمی سایه انداخته و شیشه‌های رنگی بناهای قدیمی شهر هم زیر غبار فراموشی مدفون شده است. خودروهای فرسوده، بناهای نیمه‌کاره، درختان خاک خورده‌ای که دیگر سبز نیستند در کنار دیگر عناصر ناهماهنگ شهری بدون هیچ ضابطه و برنامه‌ای در معابر خودنمایی می‌کنند و بر آشفتگی ذهن شهروندان می‌افزایند. رنگ‌هایی هم که قرار بود برای کم کردن این آشفتگی در شهر به‌کار برده شوند، با بی‌برنامگی، بیشتر به آشفتگی بصری دامن زده‌اند. با توجه به تأثیر رنگ بر آرامش شهروندان، این عوامل به‌تدریج زمینه مناسبی را برای ابتلا به فشارهای عصبی فراهم کرده است.
رسیدن به زیبایی بصری و هماهنگی در فضاهای شهری، متولیان را به استفاده معنی‎دار از رنگ به‌عنوان عنصری اثربخش برای ایجاد نشاط و سرزندگی ناگزیر کرده‌است؛ برنامه‌ای جامع که با توجه به شرایط اقلیمی، استانداردهای بین‌المللی و ویژگی‌های تاریخی، فرهنگی و بومی هر منطقه همنشینی رنگ‌ها را در کنار هم پیش‌بینی کند و از معجزه رنگ بر آرامش و کاهش فشار عصبی شهروندان غافل نشود. کارشناسان و مسئولان در گفت‌وگو با همشهری مفهوم رنگ در شهر و استفاده از آن را برای هماهنگی بصری بیشتر در شهر تشریح کرده‌اند.

ضرورت بازگشت به معماری سنتی 
عبدالرضا گلپایگانی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران


در اصول کاربردی رنگ در شهر تابع مقرراتی هستیم که در کمیسیون ماده 5به‌عنوان ضوابط طرح تفصیلی ابلاغ می‌شود. البته کمیسیون ماده 5نیز اصولا وارد این مبحث که در رنگ نماهای ساختمانی شهری دخالت کرده و اختیار آن را از مردم سلب کند نمی‌شود و این کار منطبق با سیاست‌های شهرسازی نیست. اما کمیسیون ماده 5 در زمینه برخی پهنه ها یا بناهایی که واجد ارزش خاص و تاریخی باشند،با جلب نظر میراث فرهنگی  با حساسیت وارد می‌شود و ضوابط محکمی را هم درنظر می‌گیرد که در این میان بحث رنگ هم ممکن است مطرح ‌شود. درباره تعیین مصالح ساختمانی براساس ضوابطی که از پیش در کمیته‌های نما، براساس لایحه شورای شهر تعیین شده، تصمیم‌گیری می‌شود؛ در تدوین ضوابط نما ممکن است در برخی مناطق براساس مطالعاتی که در هر منطقه، زون و هر پهنه صورت می‌گیرد، راجع به رنگ هم تصمیم‌گیری کنیم و در کمیته های نما بین طراح و اعضای کمیته گفت و گو و آنچه در چارچوب ضوابط است جمع بندی می شود. به‌طور کلی با اینکه همه جزئیات نما حتی رنگ بناها هم تحت اختیار مدیریت شهری قرار بگیرد، موافق نیستیم؛ مگر در بافت‌هایی که واجد ارزش خاص و تاریخی باشند که در این حالت براساس ضوابط محکم بحث رنگ را هم مطرح می‌کنیم. به‌طور کلی اینکه رنگ وارد جداره‌های بیرونی نماها و فضای شهری شود، به مصالحی که در ساخت بنا به‌کار می‌رود، بستگی دارد. انتخاب مصالح هم تنوع رنگی دارد و متناسب با بافت و خیابانی که قرار است سازه در آن ساخته شود، وظیفه آرشیتکت ساختمان است. ضمن اینکه این موارد در کمیته‌های نما هم مورد بحث قرار می‌گیرد و برای آن تصمیم‌گیری می‌شود. اتفاقی که در سالیان گذشته به‌شدت و با قدرت زیاد، بر کالبد شهرهای ما حاکم شده، منطبق با فرهنگ ایرانی و اسلامی نیست. این شیوه معماری بیشتر به موجود عجیب‌الخلقه‌ای می‌ماند که ریشه آن هم مشخص نیست. این روند متأسفانه در بسیاری از شهرهای ما حاکم شده‌است؛ از این‌رو بازگشت به مسیر درست خود که منطبق بر فرهنگ ایرانی اسلامی است، مستلزم کار زیادی است و زمان طولانی را هم می‌طلبد.گام نخست یعنی مسیر طولانی و دشوار در شهرداری تهران برداشته شده ،ایده ها و طرح هایی هم تهیه شده و در آینده ای نزدیک عملیات اجرایی نیز آغاز خواهد شد.


پرهیز از دستکاری فضاهای نوستالژیک شهری​​​​​​​
الهام فخاری، عضو شورای شهر تهران


مشخص کردن دیدگاه، رویکرد و چارچوب نظریه رنگ‌آمیزی شهری نخستین گام در شناخت و سپس بهسازی پوسته‌ شهر است. باید روشن کنیم چرا و چگونه می‌خواهیم رنگ را در شهر به‌کار ببریم، بدانیم رنگ در پوسته‌ شهری چه لایه‌ها و کاربردهایی دارد، هدف‌ از استفاده از رنگ در فضای شهری چیست و آیا پردازش و گوناگونی رنگی شهری مانند تهران می‌تواند از ویژگی‌های محیط‌زیستی تأثیر بگیرد (نمونه شهرها یا روستاهای با مصالح ساختمانی رنگین) یا مثل خیلی از دیگر امور شهری وارداتی است؟ به‌کارگیری رنگ اگر دانسته و بجا انجام شود، تغییر ‌‌پیامدهای سازنده‌ای دارد. اما با فرمول یکسان همه فضاهای شهری بهبود نمی‌یابند. رنگ می‌تواند یکی از مولفه‌های بهبود فضاهای ناامن شهری، نشانه نمادین، پیام‌رسان و دارای اثرگذاری روان‌شناختی باشد. از سوی دیگر سازوکار انتخاب و روش اجرای رنگ‌آمیزی شهری هم گوناگون و دربردارنده مدل‌های کاملا متفاوتی است؛ از تصمیم و اقدام از سوی شهرداری تا مدل‌های انتخاب و انجام همکارانه شهروندی. همچنین برخی فضاهای شهری ویژگی‌های تاریخی و نوستالژیک دارند و باید از دستکاری زیاد آنها خودداری کرد. بخشی از رنگ‌آمیزی شهری هم با پوشش گیاهی در پیوند است. می‌توان پیام ویژه‌ای را با به‌کارگیری رنگ منتقل کرد. همچنین از رنگ می‌توان برای تزیین‌ فضاهای شهری و پنهان ‌کردن نازیبایی‌های شهر استفاده کرد. اینکه بازخورد(نگرش) به این موضوع بر پایه کدام‌یک از این رویکردها باشد، سازوکار و روش کار را هم روشن خواهد کرد. باید مراقب بود از رنگ بدون هدف و نگاه مشخصی و تنها برای زدودن زشتی‌ها استفاده نشود و مسئله رنگ در شهر را فقط در بخش مدیریتی جمع‌بندی نکنند، بلکه حق انتخاب، خواست و نظر مردم را به‌ویژه از راه همکاری نهادهای مدنی شهری مانند شورایاری و مدیریت محله جدی بگیرند. یک نکته دیگر اینکه فضاهای مشاع شهری و فضاهای همگانی نباید مورد دستکاری‌های بی‌معیار و سلیقه‌ای شوند، بلکه باید برای آن روند، سازوکار و ارزیابی مشخصی تعریف شود تا مردم بیشتر خود را در این کار دارای سهم و نقش بدانند و هم کار با رنگ زمینه‌های تجربه‌های هنر عمومی شهری را گسترش دهد.


«رنگ در شهر» نیازمند برنامه جامع طراحی شهری​​​​​​​
سولماز حسینیون، دکترای تخصصی طراحی شهری از دانشگاه ملبورن استرالیا، پژوهشگر مستقل و مدرس دانشگاه


در برنامه طراحی نماها و منظر شهری، رنگ یکی از عناصر مهم به شمار می‌رود. رنگ در روانشناسی محیط در ایجاد آرامش، تعادل و سرزندگی و نشاط تأثیر زیادی دارد. «راپاپورت» یکی از نظریه‌پردازان مهم شهری در عرصه جهانی، عناصری را که به فضا سازمان می‌دهد به 3دسته تقسیم می‌کند: عناصر ثابت مانند ساختمان‌ها، عناصر غیرثابت مانند علائم، گیاهان و مبلمان شهری و عناصر متحرک مثل مردم، فعالیت‌ها و روابط آنها. بسیاری‌ از سرزندگی‌های شهری به عناصر متحرک و نیمه‌ثابت شهری مثل خودروها، فضای سبز و مبلمان شهری مربوط می‌شود.این عناصر در شهر تنوع رنگی ایجاد  کرده و موجب سرزندگی و نشاط شهروندان می‌شوند؛ ضمن اینکه رنگ‌آمیزی عناصر شهری، اصول و استانداردهایی دارد که نباید با رنگ‌آمیزی‌های سلیقه‌ای لطمه‌ای به هویت شهر و معماری آن یا کارکردهای مهم مانند حفظ ایمنی شهروندان وارد کند. در رنگ‌آمیزی ساختمان‌ها و بناهای شهری به‌عنوان عنصر ثابت شهری، توجه به سبقه تاریخی معماری هر منطقه و محله از اهمیت دوچندانی برخوردار است. تعیین پالت رنگی نماهای شهری در شهرهای ما ازجمله تهران و با توجه به روند سریع نوسازی صدور قابل توجه تعداد پروانه‌های ساختمانی ضروری به‌نظر می‌رسد. اگر از همین حالا شروع کنیم و در رنگ‌آمیزی ساختمان‌ها براساس برنامه‌ریزی مدون و با ابزارهای هدایت گری مانند کمیته‌های نما و یا از طریق تدوین ضوابط درست عمل کنیم، در فاصله‌های زمانی کوتاه یک و دو ساله هم می‌توان اقدامات درخوری را در اصلاح پالت رنگی شهرها شاهد بود. توجه به اینکه از چه طیف‌های رنگی در کدام مناطق استفاده شود، در این زمینه اهمیت زیادی دارد. بنابراین شاید یکی از فوری‌ترین کارها باید هدایت نحوه رنگ‌آمیزی عرصه‌ها و فضاهای شهری و عناصر آنها و تصمیم‌گیری جدی برای نحوه رنگ‌آمیزی نماها در شهر باشد. همچنین مهم‌تر از تعیین رنگ مصالحی که در ساخت و سازها استفاده می‌شود، رعایت ترکیب و نسبت‌بندی رنگ‌ها در پالت‌های رنگی هر شهر و محله‌های آن است. باید رنگ‌های خاص، تند یا ویژه با درصد خیلی کمی استفاده شوند. اینکه بخواهیم فرهنگ، تاریخ و هویت خود را به وسیله رنگ تقویت و بازیابی کنیم، خوب است؛ از همین رو به باور من تدوین برنامه جامع طراحی شهری برای این موضوع ضرورت دارد. اما باید توجه داشت همانطور که نگاه معمارانه ما در تاریخ و گذشته‌مان مورد توجه جهانی بوده، به همان میزان هم امروزه باید برای استفاده از رنگ در شهرهایمان وسواس به خرج دهیم؛ به‌خصوص اینکه توسعه در شهرهایی مانند تهران شتاب و سرعت بالایی پیدا کرده است و بی‌توجهی به رنگ می‌تواند بر اغتشاش و آشفتگی شهرهایمان بیفزاید.

تأثیر رنگ بر احساس آرامش ذهنی
مجید ابهری، رفتارشناس اجتماعی


​​​​​​​نمای ساختمان‌ها و نماهای نامطلوب شهری با ایجاد اختلال بصری، موجب آلودگی دیداری و در نهایت پریشانی و آشفتگی ذهنی و روانی ساکنان و رهگذران می‌شود و زمینه تشدید آسیب‌های اجتماعی را افزایش می‌دهد. بسیاری از مردم ایران در انتخاب رنگ لباس، خودرو و دکوراسیون خانه‌های خود از رنگ‌هایی استفاده می‌کنند که نشان‌دهنده افسردگی است. متأسفانه بعضی از رفتارهای فردی و اجتماعی در انتخاب رنگ برای پوشش، اثر مستقیم دارد؛ مثلا افراد زیادی به‌خاطر آلودگی هوا و نظافت مکان‌های عمومی مثل مترو، اتوبوس و نیمکت پارک‌ها، نمی‌توانند از رنگ‌های شاد و ملایم استفاده کنند؛ بنابراین باید براساس روانشناسی رنگ‌ها عمل کنیم؛ آموزش و پرورش در رنگ‌آمیزی کلاس‌های درس و حیاط مدارس و روپوش دانش‌آموزان، شهرداری برای رنگ‌آمیزی نماهای شهری، با همراهی و همکاری صاحبان منازل و مغازه‌ها، از رنگ‌های گرم استفاده کند یا در ابتدا برای ایجاد فرهنگ صحیح، الزاماتی را برای استفاده از رنگ‌های شاد و گرم تعیین کند تا از این طریق نشاط به مردم منتقل شود.