تاریخ رمان، زمان

میلاد حسینی| روزنامه‌نگار

 بهترین رمانی که از سال۶۶ خوانده‌اید چه بوده؟ پاسخ بسیاری از کسانی که در همان سال رمان بزرگ رضا براهنی را خواندند، رازهای سرزمین من بود. و البته این تمام ماجرا نبود و عده دیگری هم به رمان تاختند یا آن را خیلی طولانی می‌دانستند و یا اساسا روایتش را زیر سؤال می‌بردند؛ رمانی که کهنه نمی‌شود و همین چند هفته پیش که به مناسبت تولد 83‌سالگی براهنی تکه‌هایی از رمان را دوباره خواندم تا یادداشتی مفصل درباره‌اش بنویسم، دوباره کیف کردم از قدرت روایی نویسنده‌اش؛ تکه‌هایی درخشان از روزهای انقلاب و قبل‌تر از آن. در آن یادداشت به آلزایمر امروزی براهنی و دعوت کارهایش‌ به تاریخ اشاره کردم و نوشتم رمان‌نویس بزرگ عصر ما اگرچه روزهای رفته را فراموش کرده اما روایت‌هایش مدام یادآوری می‌کند تا تاریخ را از یاد نبریم.

رازهای سرزمین من، چه‌جور رمانی ‌است؟ رمانی‌است مدرن با فرمی کلاسیک. نویسنده نگاهی روشن به ساختار رمان‌های کلاسیک داشته و روایت کلی روایتی ا‌ست کلاسیک. اما جزئیات رمان و شیوه‌ای که رمان‌نویس در هر فصل روایت را جلو می‌برد و سیری که حوادث برای به نتیجه‌رسیدن از سرمی‌گذرانند، چیزی ا‌ست مدرن. اما چگونه چنین اتفاقی اتفاده؟ رضا براهنی از جریان تاریخی کلی و المان‌های یک انقلاب، در فصل طولانی «قول حسین میرزا» جدا می‌شود و به جای بدل‌شدن روایتش به یک متن کلاسیک تاریخی و ثبت جزء به جزء حوادث، جزئیاتی شخصی از آدم‌های داستانی در روزهایی اساسا تحول‌گرا را روایت می‌کند، بی‌آنکه در دام تاریخ‌گویی و مستندنگاری بیفتد. رازهای سرزمین من رمانی‌است مدرن چون تلاش می‌کند روایتی تازه‌تر و انسانی‌تر عرضه کند و با وجود سیر خطی و طولانی‌اش نوعی سیالیت در شیوه روایی و فصل‌بندی نویسنده دیده می‌شود.

مورد دیگر مسئله اسطوره و تاریخ است که میان گره‌گشایی داستانی گنجانده شده. هرچند رمان از باب گره‌گشایی و حل‌کردن موقعیت‌های داستان، چندان قدرتمند نیست اما سیری که از ماجرای گرگ اجنبی‌کش تا روزهای انقلاب دیده می‌شود، بیش‌ از هر چیز وابسته است به روندی تاریخی و نگاهی اسطوره‌ای. رضا براهنی تاریخ و اسطوره را ترکیب می‌کند و قهرمان هر قولش را در جهانی که از واقعیت فاصله گرفته حرکت می‌دهد. و در تکه‌ای مانند قول حسین میرزا، این مهم به اوج می‌رسد و او در دنیایی که شور انقلابی همه‌‌چیز را از جهان واقع فاصله داده، حرکت داده می‌شود تا با کشف مواجه شود و نتیجه ماجرای روایی با ابعاد تاریخی تعیین شود و نه امری رئال.