روایت اهالی از سنت نخل گردانی در قدیمی‌ترین تکیه محله
عطر سیب فردا در حصار بوعلی می پیچد
حسن حسن‌زاده|خبرنگار:
قناتی که از دل تکیه می‌گذرد، نوای حاج مرشد داود، نخل گردانی شب تاسوعا، شور دسته سینه‌زنی تکیه، هر سال محرم اهالی محله حصار بوعلی را با خود به عزاداری‌های سال‌های دور می‌برد. روزهایی که محله حصار بوعلی قریه‌ای در شمیران بود و محرم‌ها نوای یاحسین(ع) در کوچه باغ‌های سرسبزش طنین‌انداز می‌شد. هنوز هم محرم‌ها تکیه حصار بوعلی با یادگاری‌هایی که از دل تاریخ محله با خود دارد سادگی عزاداری‌های گذشته را برای ساکنان شمیران زنده می‌کند. در این گزارش اهالی قدیمی محله حصار بوعلی تاریخچه این تکیه قدیمی را روایت می‌کنند.
تکیه حصار بوعلی در محله‌ای که به روایتی قدمتش به سده‌های 5 و 6 برمی‌گردد برای اهالی حکم شاخصی برای نشانی دادن است. تکیه‌ای که می‌گویند قدمتی به اندازه تاریخچه محله دارد. در روزهایی که جای خانه‌های بغل به بغل هم داده امروزی، خانه‌های روستایی و به جای خیابان‌ها و کوچه‌هایش، کوچه باغ‌هایی سرسبز از دل زمین‌های زراعی عبور می‌کرد؛ عزاداری برای سالار شهیدان رسم هر ساله ساکنان قریه بود. «مجید ناطقیان» یکی از اهالی قدیمی محله و از امنای تکیه حصاربوعلی می‌گوید: «شکل‌گیری تکیه حصار بوعلی به دوران قاجار برمی‌گردد. تکیه تا 100 سال پیش روباز بود و از آنجایی که در گذشته شمار ساکنان محله حصار بوعلی تنها به چند طایفه محدود می‌شد، ساکنان اولیه محله فضای زیادی برای عزاداری نیاز نداشتند.» با آمدن ماه‌های عزاداری محرم و صفر همان طایفه‌ها که در شکل‌گیری تکیه نقش داشتند عهده‌دار امور حسینیه می‌شوند. در گذشته رسمی در تکیه حصار بوعلی وجود داشت که از نیم قرن پیش و با تغییر نمای ظاهری تکیه کمی تغییر کرد. ناطقیان می‌گوید: «هنوز هم همه اهالی محله امور تکیه را انجام می‌دهند و مسئولیت‌ها از پیش مشخص است. اما تا همین 50 سال پیش که روی سقف تیر چوبی تکیه پر از طاق‌نما بود هر طایفه مسئولیت سیاهپوش کردن یک طاق‌نما را برعهده داشت.»
سماور امیرکبیر در تکیه حصار بوعلی
تاریخچه پر و پیمان تکیه حصار بوعلی تنها چند قدم پس از ورود به حسینیه پشت یک ویترین شیشه‌ای خودنمایی می‌کند. موزه کوچکی که سماورها، ظروف، استکان‌ها و اجناس و لوازم قدیمی تکیه را به نمایش می‌گذارد حکایت مفصلی از سابقه طولانی برگزاری مجالس عزاداری در این محله قدیمی است. لوازمی که در پس هرکدام از آنها روایت و ماجرایی نهفته است و یادگاری از اهالی قدیمی محله حصاربوعلی و ارادت آنها به سیدالشهدا(ع) دارد. ناطقیان در این‌باره می‌گوید: «اجناس این موزه کوچک سال‌ها در انباری تکیه قرار داشت. اما 4سال پیش تصمیم گرفتیم اشیای قدیمی تکیه را که نشان از تاریخچه برگزاری مراسم در حسینیه دارد در معرض نمایش برای عموم قرار دهیم.» در میان انواع و اقسام لوازم موزه که همگی برای پذیرایی از عزاداران حسینی مورد استفاده بود یک سماور بزرگ خودنمایی می‌کند. در میان اهالی محله حصار بوعلی روایت جالبی درباره این سماور وجود دارد. ناطقیان شنیده‌هایش را از بزرگ‌ترهای تکیه این‌طور برایمان تعریف می‌کند: «مهر مخصوص امیرکبیر روی این سماور نقش بسته است. قدیمی‌های تکیه می‌گویند شخص امیرکبیر با اطلاع از عزاداری‌های پرشور تکیه حصار بوعلی این سماور را به تکیه ما اهدا کرده است.»
قنات جاری در دل تکیه
صدای گذر آب از دل تکیه حصاربوعلی در سکوت پیش از شروع مراسم عزاداری، این تکیه قدیمی را از دیگر تکایا و حسینیه‌های تهران قدیم متمایز می‌کند. در شمیران قنات‌های بسیاری جاری بود که هنوز هم برخی از آن قنات‌ها مانند قنات میرزاعلی در محله حصاربوعلی یادآور کوچه باغ‌های سرسبز شمال تهران است. هرچند درگذشته این قنات‌ها از میان بیشتر تکایا و حسینیه‌های قدیمی شمیران می‌گذشت اما امروز تنها تکیه حصاربوعلی این موهبت دلنشین را حفظ کرده است. «علیرضا عسگریان» از اهالی قدیمی محله می‌گوید: «میرزاعلی در زمان ناصرالدین شاه صاحب باغی سرسبز در محدوده فعلی فرهنگسرای نیاوران بود. یعنی درست نقطه‌ای که اکنون هم قنات میرزاعلی در آن مظهر پیدا کرده است. از آنجایی که قنات از میان باغ‌های میرزاعلی نمایان شده بود اهالی هم اسم قنات را چشمه میرزاعلی یا قنات میرزاعلی گذاشتند. همان موقع هم قنات با گذر از چند کوچه از میان تکیه حصاربوعلی می‌گذشت.» اکنون هنوز هم آب قنات چشمه میرزاعلی در برگزاری مراسم عزاداری نقش حیاتی دارد. عسگریان می‌گوید: «هنوز هم مثل گذشته‌ها از آب قنات برای شست‌وشوی حسینیه و آشپزخانه استفاده می‌شود. روی قنات پوشانده شده ولی با برداشتن چند دریچه‌ای که روی آن نصب کرده‌ایم گذر آب به وضوع قابل دیدن و البته قابل استفاده است.»
نخل گردانی؛ رسم دیرین تکیه‌های شمیران
نخل قدیمی تکیه حصار بوعلی که با نقاشی‌هایی از واقعه عاشورا زینت داده شده، شاخص دیگری است که روایتگر قدمت این تکیه قدیمی است. مراسم ویژه نخل گردانی هر سال علاوه بر تکیه حصاربوعلی در دیگر تکایای قدیمی شمیران مانند حسینیه‌های نیاوران، دزاشیب و تجریش هم اجرا می‌شود. هنوز هم شب تاسوعا نخل تکیه حصاربوعلی به نیابت از تابوت سیدالشهدا(ع) در تکیه قدیمی محله گردانده می‌شود. ناطقیان از جزئیات این رسم قدیمی می‌گوید: «هر سال شب تاسوعا عزاداران دیگر حسینیه‌ها و تکایای شمیران که به مهمانی تکیه حصار بوعلی می‌آیند نوبت به مراسم نخل گردانی می‌رسد. این رسم هم قدمتی به اندازه تاریخچه تکیه دارد. هر سال مرحوم سید محمد جوزی از بزرگان و قدمای تکیه روی نخل می‌نشست و نخل را هم جوان‌ها بلند می‌کردند و 4 دور گرد تکیه می‌چرخاندند. دخل نخل را پر از سیب می‌کردیم و هنوز هم در پایان مراسم نخل گردانی هر سال، سیب‌ها میان مردم توزیع می‌شود.»
دم گرم مرشد داود در تکیه حصار بوعلی
تکیه حصار بوعلی از گذشته با دسته‌های پرشور زنجیرزنی و سینه‌زنی‌اش در شمیران معروف بود. اما اکنون خبری از دسته زنجیرزنی حسینیه نیست که در پسکوچه‌های شمیران به راه می‌افتاد و دسته سینه‌زنان تکیه، شور خاصی به مراسم عزاداری سالار شهیدان در شمیران می‌بخشید. اما نام مرشد داود، مداح و مرشد قدیمی تکیه حصار بوعلی برای همیشه یادآور دسته‌های زنجیرزنی و سینه‌زنی تکیه است. آهنگر قدیمی و 83 ساله محله که از 14سالگی با چهارپایه‌خوانی در تکیه نامش سر زبان‌ها افتاد هنوز هم با وجود کهولت سن، محرم‌ها دم گرمش گاهی زینت بخش مجالس عزاداری اباعبدالله‌الحسین(ع) در تکیه خاطره‌انگیز محله است. «داود جابر انصاری» که اهالی حصار بوعلی او را با نام مرشد داود می‌شناسند از رسوم گذشته و نقش مرشد در عزاداری‌های تکیه حصار بوعلی می‌گوید: «روز تاسوعا که می‌شد دسته‌های محله‌های دیگر شمیران از نیاوران و کاشانک و... به تکیه ما می‌آمدند و روز عاشورا هم ما بازدید آن هیئت‌ها را پس می‌دادیم. این رسم هنوز هم در شمیران اجرا می‌شود. تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، دسته زنجیرزنی هم داشتیم. من از نوجوانی مرشد دسته‌های زنجیرزنی و سینه‌زنی بودم. مرشد برای عزاداران می‌خواند و آنها هم شور می‌گرفتند.» مرشد داود یادی از مرشد قدیمی تکیه می‌کند و می‌گوید: «پیش از من مرحوم حاج اکبر میرزاییان مرشد تکیه بود. وقتی فقط 14 ساله بودم با اعتماد او نخستین بار در حضور بزرگان تکیه روی چهارپایه رفتم و در روزهایی که خبری از بلندگو نبود برای عزاداران، زنجیرزنان و سینه‌زنان هیئت مداحی کردم. اگرچه دیگر خبری از دسته زنجیرزنی نیست اما مداحان جوان رسوم قدیمی تکیه را
ادامه می‌دهند.»
