جهان‌نما
پوست‌اندازی سوسیالیسم کوبایی
«یا مرگ، یا سوسیالیسم» شعار همیشگی فیدل‌کاسترو بود.
محمدامین خرمی/ خبرنگار
3 ماه پس از آنکه قدرت در کوبا دست به‌دست شد و سایه خانواده «کاسترو» اندکی از سر کوبایی‌ها کوتاه، نخستین علائم تغییر در سازوکار اداره این کشور هم از راه رسید؛ تغییراتی که نوید اصلاح در سوسیالیسم کوبایی را می‌دهد.
روزنامه گرانما وابسته به حزب حاکم کوبا یعنی حزب کمونیست دیروز از نهایی شدن پیش‌نویس قانون اساسی جدید کوبا خبر داد که قصد دارد «مالکیت خصوصی» را آزاد اعلام کند. مارکسیسم نفی مالکیت خصوصی را اصل می‌داند و تغییری چنین بزرگ شاید همان باشد که میگوئل دیاس کنل، رئیس‌جمهور جدید کوبا، 3ماه پیش در مراسم ادای سوگند خود در حضور رائول کاسترو، وعده‌اش را داده بود.
به نوشته گرانما، به قانون اساسی جدید کوبا 87اصل جدید اضافه شده و تعداد اصول آن به 224رسیده است. در متن جدید غیراز مالکیت خصوصی، بازار آزاد و اصول حاکم بر آن نیز به رسمیت شناخته شده است. طبق این قانون، پست نخست‌وزیری هم در کنار پست ریاست‌جمهوری تأسیس می‌شود تا اداره‌کننده دولت باشد. با این حال رئیس‌جمهور همچنان رئیس کشور خواهد بود و در رأس کابینه قرار می‌گیرد اما دوره حضور افراد در پست ریاست‌جمهوری به 2دوره پنج‌ساله محدود خواهد شد.
از قانون اساسی جدید جزئیات بیشتری منتشر نشده اما قرار است پیش‌نویس آن این هفته همزمان با معرفی اعضای کابینه از سوی میگوئل دیاس کنل، برای تصویب در اختیار مجلس شورای ملی قرار گیرد. قانون اساسی جدید درصورت تصویب در مجلس شورای ملی، به همه پرسی عمومی گذاشته می‌شود تا آغازگر فصلی جدید در تاریخ پرفراز و نشیب کوبا باشد.
اصلاحات قانون اساسی از کمیسیونی بیرون آمده که هم دیاس کنل و هم رائول کاسترو از اعضای آن هستند. این تغییرات زمانی مهم‌تر می‌شود که به یاد داشته باشیم مالکیت خصوصی و بازار آزاد 2 اصل اساسی کاپیتالیسم هستند که کوبای انقلابی طی 6دهه پرچمدار مقابله با آن بوده است. تغییرات در این سطح نشانگر تغییر نگاه حاکمان کوبا به سیاست قدرت در این کشور است، اما آنها می‌گویند با تغییر قانون اساسی به‌دنبال پایداری و دوام بیشتر سوسیالیسم کوبایی هستند.
اصلاحات از رائول تا میگوئل
میگوئل دیاس کنل در مراسم ادای سوگند خود وعده داد که کوبا را به سمت یک اقتصاد «مدرن» هدایت و دولت این کشور را به یک دولت «پاسخگو» تبدیل کند. او در سخنانش به وضوح تلاش کرد میان اصول انقلابی کوبا و ضرورت تغییر در این کشور، آشتی برقرار کند و از برنامه‌اش برای «اصلاح مدل اقتصادی و اجتماعی» مستقر در کوبا بگوید. رئیس‌جمهور جدید کوبا با این حال، بارها تأکید کرد که اولویتش حفظ نظام کمونیستی کوبا خواهد بود. اما ریشه اصلاحات در کوبا را باید در دوره‌ای جست‌وجو کرد که رائول کاسترو قدرت را در این کشور به‌دست گرفت. رائول از سال 2006زمانی که وضعیت جسمانی برادر بزرگش یعنی فیدل بسیار وخیم شده بود، عملا قدرت را در دست داشت اما 2سال بعد و با کناره‌گیری رسمی برادرش از قدرت، به‌عنوان رهبر حزب کمونیست و رئیس‌جمهور کوبا نقش بیشتری در فضای سیاسی و اقتصادی این کشور به‌دست گرفت. رائول ادامه‌دهنده راه فیدل انقلابی بود اما دست به اصلاحاتی زد که تا آن زمان سابقه نداشت. اصلاحات اقتصادی رائول، برای نخستین‌بار فضا را برای فعالیت بخش خصوصی در کوبا فراهم کرد. استفاده از گوشی‌های تلفن همراه و اینترنت رواج بیشتری گرفت و گردشگری جایگاه خود را در اقتصاد کوبا پیدا کرد.
اصلاحات در سازوکار اداره کوبا اما گویا قرار نیست انقلاب‌گونه باشد؛ چنانچه میگوئل دیاس کنل پیش از این اعلام کرده بود که در دولتش جایی برای تغییراتی که میراث سال‌های مبارزه را به فراموشی بسپارد وجود ندارد. پیش از آنکه رائول کاسترو از پست ریاست‌جمهوری کناره‌گیری کند و قدرت را پس از 10سال به فرد دیگری بسپارد، برنامه جامعی در حزب کمونیست و تحت نظارت رائول کاسترو تهیه شده بود که به‌نظر می‌رسد قانون اساسی جدید نیز بر مبنای آن نوشته شده باشد. در این طرح، رشد کنترل شده بخش خصوصی در حوزه‌های خدماتی مجاز دانسته شده و بخش‌های حیاتی و زیربنایی مانند انرژی، معادن، خدمات بهداشت، مخابرات و تولید سیگار در اختیار بخش دولتی قرار گرفته است. به همین دلیل است که کسب‌وکارهای خصوصی در کوبا مانند رستوران‌ها طی سال‌های اخیر رونق گرفته‌اند. روزنامه گرانما نیز در گزارش دیروز خود تأکید کرد در پیش‌نویس قانون اساسی جدید تأکید شده که برنامه‌ریزی عمومی همچنان مثل گذشته در مرکز انجام می‌شود و شرکت‌های بزرگ به‌عنوان زیربنای اقتصاد کوبا همچنان در اختیار دولت خواهند بود.
با این همه، با عیان شدن رگه‌هایی از تفکرات جهان سرمایه‌داری در سوسیالیسم کوبایی به‌نظر می‌رسد کوبای میگوئل، ترکیبی از انقلابی‌گری و مدرنیسم باشد؛ ترکیبی که البته همچنان بخش انقلابی‌‌اش بر بخش مدرنش برتری خواهد داشت.
«یا مرگ، یا سوسیالیسم» شعار همیشگی فیدل‌کاسترو بود.
