نخستین‌ها
وقتی سالن تئاتر داشتیم اما تئاتر نداشتیم
لیلا باقری | خبرنگار
ما در گذشته تئاتر به معنای امروز نداشتیم. در عوض هنر نمایشی غنی به نام تعزیه داشتیم که الهام‌بخش آثار مختلف هنری شده است. تئاتر حتی در دوره ناصری هم که دوره رفتن به غرب و ورود عناصر مدرن بود چندان شناخته نشد اما جالب است بدانید نخستین سالن تئاتر تهران و ایران در همین دوره و کاملاً اتفاقی ساخته شد؛ همراه با ساخت مدرسه مشهور دارالفنون.
ساخت دارالفنون برای تربیت دانش‌آموزان ایرانی و آموزش فنون جدید به دستور امیرکبیر آغاز شد. چون ساخت آن را معماران غربی برعهده داشتند برحسب نوع معماری و فرهنگ خود در گوشه شمال شرقی این عمارت مدرسه تالار بزرگی هم برای نمایش ساختند.
البته تا اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه هیچ تئاتری در این سالن اجرا نشد. «حسین شهیدی» در «سرگذشت تهران» می‌نویسد: «در این دوره لومر، معلم موزیک دربار و میرزا علی‌اکبرخان مزین‌الدوله نقاش‌باشی و چند تن دیگر خصوصی برای شاه و خاندان و درباریانش نمایش‌هایی را اجرا می‌کردند. البته این اجراها هم دوام چندانی نیاورد. چون نه وضعیت اجتماعی پذیرای این هنر بود، نه هیچ بازیگر درست و درمانی بود که بتواند تئاتر بازی کند، نه نمایشنامه و متنی بود نه آزادی بیان و گفتاری.»
«حسن مقدم» نمایشنامه‌نویس که سال 1300 سخنرانی در این تالار داشت می‌گوید: «نخستین بنای تئاتری که در ایران ساخته شده متعلق به عهد ناصرالدین‌شاه بوده و همین تالاری است که الان من در حال سخنرانی در آن هستم.»
«اعتمادالسلطنه» هم یکی از فارغ‌التحصیلان نسل اول دارالفنون است. او در یادداشت خود در نهم جمادی‌الثانی سال 1303 قمری می‌نویسد: «چند شب است در مدرسه دارالفنون، وزیر علوم(علی‌قلی‌خان مخبرالدوله، پسربزرگ رضاقلی‌خان ملقب به امیرالشعرا و متخلص به هدایت) تماشاخانه باز کرده است. بازیگرها فرنگی هستند و نه بازی بلدند و نه زبان می‌دانند. طوطی‌وار زبان فارسی را یاد گرفته‌اند و از قرار که نمایش خیلی هم خنک است.» اعتمادالسلطنه در یادداشت چهاردهم رجب سال 1306 قمری هم می‌نویسد: «دیشب شاه به تماشاخانه رفته بود. اسماعیل‌بزار، بازی سرهنگ مجبوری را اجرا کرده بود.»
در همینه زمینه :
