بنیادگذار تاکسیرانی در ایران

ستایش یگانه     

اشرف‌الملوک ملقب به فخرالدوله از تباری نامدار بود؛ او نهمین دختر مظفرالدین شاه، خواهرزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما، دخترخاله محمد مصدق و مادر علی امینی بود. فخرالدوله در 14سالگی به عقد محسن‌خان امین‌الملک (بعدها ملقب به امین‌الدوله) پسر علی‌خان امین‌الدوله درآمد و اگر مخالفت مظفرالدین شاه نبود، چه بسا به عقد پسرخاله‌اش، محمد مصدق، درمی‌آمد، اما شاه تمایل داشت دخترش با خاندان قدرتمندتری وصلت کند و به این دلیل دخترش را به امین‌الدوله داد. فخرالدوله زنی شجاع و کاردان بود و عنان زندگی همسر و فرزندانش را در دست داشت. مشهور است که رضاشاه درباره او گفته: «قاجاریه یک مرد‌و‌نیم داشت؛ مردش فخرالدوله، و نیم‌مردش آغا‌محمد‌خان بود. » با وقوع کودتای 1299، فخرالدوله شوهر و فرزندانش را به قم برد و خانه‌ای در نزدیکی حرم حضرت معصومه (س) گرفت تا امکان بست‌نشینی مهیا باشد و درصورتی که گزندی جانشان را تهدید کرد، به سرعت به حرم پناهنده شوند. مدتی بعد به تهران بازگشت و با سردار سپه ملاقات کرد و توانست املاک همسرش را در لشت نشا (منطقه‌ای در گیلان) که مدت‌ها بود چند مدعی داشت، پس بگیرد. او از آن پس تلاش خود را صرف آبادانی لشت نشا کرد به‌طوری‌که این املاک در مدت کوتاهی ارزش زیادی یافتند. فخرالدوله هوش اقتصادی خوبی داشت و بنیادگذار تاکسیرانی در ایران بود. از قرار معلوم او در سفر حج و هنگام عبور از قاهره در حدود سال 1301 خورشیدی، با دیدن وسایل نقلیه عمومی، به فکر راه‌اندازی شرکت تاکسیرانی در ایران می‌‌افتد و بعد از مراجعت به وطن، این کار را آغاز می‌کند. با این حال، مردم در ابتدا به تاکسی روی‌خوش نشان‌نمی‌دادند و چند سالی وقت برد تا شرکت تاکسیرانی فخرالدوله توانست جای خود را در میان مردم باز کند و تعدادی از درشکه‌داران تهران را متقاعد سازد که درشکه خود را بفروشند و تاکسی بخرند. نخستین خودروهایی که برای تاکسی درنظر گرفته شد، «فورد» بودند. فخرالدوله با سرمایه شخصی به درشکه‌داران وام می‌داد تا بتوانند تاکسی بخرند و به این ترتیب، استفاده از این وسیله نقلیه ‌عمومی ابتدا در تهران و سپس در سایر شهر‌های کشور رواج یافت. بااین‌حال، فخرالدوله نتوانست ریاست تاکسیرانی را مدت زیادی حفظ کند و چندی بعد ناچار شد آنچه را ساخته بود، به کسانی واگذار کند که ارتباط تنگاتنگی با رضاشاه داشتند. فخرالدوله در دی‌ماه 1334 در 73سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشت.