ساعد سیاست

حمیدرضا محمدی

انعقاد پیمان میان  شاه ایران از یک طرف و پادشاه بریتانیای کبیر و ایرلند و مستعمرات انگلیس و ماوراء البحار و امپراتور هندوستان و هیأت رئیسه شورای‌عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی از طرف دیگر» در نهم بهمن 1320و قرارداد الحاقی نفتی (گِس- گِلشائیان) به قرارداد اصلی «بین دولت شاهنشاهی از یک طرف و کمپانی نفت انگلیس و ایران از طرف دیگر» در 26تیر 1328، تنها بخشی از وقایع روزگاری است که محمد ساعد مراغه‌ای در سیاست ایران، نخست‌وزیر بود و نقش پررنگی داشت.
اما او که تجربه‌ وزارت امورخارجه و سفارت را هم در کارنامه دارد، از سال 1312تا 1321، سفیر ایران در مسکو بود و در این میان، تنها 2سال را در شوروی سپری نکرد، چه، ساعد در سال1315، مأموریت یافت تا عازم رُم شود. او به منصب وزیرمختاری ایران در ایتالیا گمارده شد و همزمان، سفارت ایران در وین و بوداپست را نیز در دست داشت. برهه‌ای که کمتر در زندگی او مورد بررسی قرار می‌گیرد.
 در این میان، آنچه می‌رفت تا رابطه 2کشور را به تیرگی بکشاند، این بود که «در نامه‌ای که رضاشاه برای ویکتور امانوئل، پادشاه ایتالیا نوشته بود، از ذکر عنوان امپراتوری حبشه برای پادشاه ایتالیا خودداری نموده بود»، زیرا «با تصمیمات جامعه اتفاق ملل مبنی بر عدم‌شناسایی حکمفرمایی ایتالیا بر حبشه»، ایران باید تابع آن مصوبه می‌بود. او که با سیاست‌ورزی و از موضعِ بالا، تهدید کرده بود ایتالیا را ترک می‌کند، دولت این کشور، سرانجام، استوارنامه‌اش را پذیرفت و جالب اینکه او که سیاستمداری مجرب بود؛ «وقتی دیدم [بنیتو] موسولینی [رئیس دولت ایتالیا] زیاد عصبانی به‌نظر می‌رسد، لحظه‌ای سکوت کرده و آنگاه اظهار داشتم علت اخذ این تصمیم در عدم‌حمل نفت به ایتالیا، به‌علت تصمیمی بود که از طرف اکثریت اعضای جامعه ملل اتخاذ شده و ایران هم، چون عضوی از جامعه ملل است، به [آن] احترام نهاد.»