محیط زیست
شبیخون ازن به آسمان ایران
اجرای طرح کهاب برای جلوگیری از تولید آلاینده ازن در کشور همچنان روی زمین مانده است
سیدمحمد فخار- خبر‌نگار
110 روز از سال99 گذشته و در تهران که یک‌هشتم کل جمعیت کشور را در خود جای داده است، 15روز آلوده سپری شده است. این یعنی 9 روز از 15 روز آلودگی هوای سال‌جاری تنها در ماه تیر ثبت شده است و با تداوم این روند باید بیش از آنچه این‌روزها در هوای تهران مشاهده می‌شود در انتظار روزهای آلوده‌تر ماند.
به گزارش همشهری و براساس پیش‌بینی کارشناسان محیط‌زیست، در تابستان امسال به‌علت شدت تابش خورشید، آلودگی هوای بیشتری در شهرهای بزرگ ایجاد می‌شود. اما منبع تولید این آلودگی نور خورشید نیست. هر روز و همزمان با افزایش دما که در پیک زمانی ساعت 12ظهر تا 6عصر ادامه دارد، غلظت آلاینده ازن در شهرهای بزرگ بیشتر می‌شود و اگر تهویه مناسبی در ساعات تاریک صورت نگیرد، هوای روزهای آتی آلوده‌تر می‌شود. اما آلاینده ازن چگونه در روزهای گرم ایجاد می‌شود؟
چراغ هشدار روشن است
یورونیوز دیروز در گزارشی اعلام کرد که ساکنان کره زمین ماه گذشته گرم‌ترین‌ماه مه را از سال1980 تاکنون تجربه کرده‌اند. براساس این گزارش، تاکنون گرمایی مشابه آنچه در ماه مه (۱۲اردیبهشت تا ۱۱خرداد) امسال به ثبت رسیده است، مشاهده نشده و این گزارش به‌معنای افزایش روزهای آلوده بر اثر انتشار آلودگی ازن است. بدین‌ترتیب شهرهای بزرگ کشور در روزهای گرم سال با آلودگی هوای فزاینده روبه‌رو خواهند شد.
گاز ازن، یکی از 6آلاینده معیار هوا در شهرهای بزرگ جهان است که در کشورهای اروپایی و توسعه‌یافته بیشترین نگرانی را از منظر تهدیدات بهداشتی به‌خود اختصاص داده است. به همین دلیل شهرهای بزرگ ایران باید دقت بیشتری را در اندازه‌گیری ازن مطالبه کنند.
سال96 بود که دستگاه‌های اندازه‌گیری ازن در تهران با دقت بیشتر بررسی و به‌روزرسانی شدند و ساکنان پایتخت متوجه شدند همپای ذرات معلقی که در فصول سرد سال، هوا را آلوده می‌کنند، آلاینده فصول گرم نیز وجود دارد که باید برای جلوگیری از انتشار بیشتر آن اقدام جدی کرد. در 4سال اخیر، دقت اندازه‌گیری ازن در تهران مشخص کرد که هوای پایتخت 16روز آلوده با شاخص ناسالم برای گروه‌های حساس داشت و امسال نیز شمار روزهای آلوده تهران بر اثر ازن (تا نیمه تیرماه) به 14روز رسیده است. بنابراین باید تمرکز بیشتر بر اندازه‌گیری دقیق‌تر ازن در همه شهرهای بزرگ کشور از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام شود.
لزوم اجرای طرح کهاب
سازمان حفاظت محیط‌زیست برای کاهش آلاینده ازن در شهرهای بزرگ، اجرای طرح کهاب را راه‌حل نهایی دانست. بخار بنزین یکی از پیش‌سازهای اولیه ازن است و اجرای طرح کهاب قرار است جلوی این بخارها را بگیرد. اما متأسفانه وزارت نفت هنوز اقدام کافی در جهت اجرایی‌کردن این طرح انجام نداده است. محمد رستگاری، معاون نظارت و پایش محیط‌زیست استان تهران در این‌باره به ایسنا می‌گوید: برای کاهش غلظت آلاینده ازن باید آلاینده‌های اولیه مانند دی‌اکسید نیتروژن و گازهای آلی فرار را کنترل کرد، چراکه گرمایش زمین مسئله‌ای نیست که بتوان در کوتاه‌مدت آن را برطرف کرد. یکی از راهکارهایی که برای کاهش گازهای آلی فرار وجود دارد اجرای طرح کهاب یعنی طرح کاهش، هدایت و انتقال بخارات حاصل از تبخیر بنزین در پمپ بنزین‌هاست که سابقه آن به 10سال پیش بازمی‌گردد، اما متأسفانه در کشور درست اجرایی نشده است. سازمان حفاظت محیط‌زیست سال‌هاست که اجراشدن این طرح را پیگیری می‌کند، اما هنوز اقدامی در این زمینه صورت نگرفته و این یکی از مشکلات جدی در زمینه انتشار آلاینده ازن است. رستگاری حتی معتقد است: «وزارت نفت هم به سمت اجرایی‌کردن این طرح حرکت نکرده، درحالی‌که اجرای این طرح الزامی است و وزارت نفت باید آن را در دستور کار قرار دهد.» بخش دیگر منابع مولد ازن را گازهای آلی فرار از باک خودروها تشکیل می‌دهند که باید توسط قطعه‌ای به نام کربن کنیستر کنترل شوند. اما این قطعه در کمتر از 3سال از بین می‌رود و تاکنون هیچ نظارتی بر نصب مجدد آن نشده است. اگرچه نظارت بر اجرای طرح کهاب برعهده سازمان حفاظت محیط‌زیست است اما از آنجا که ضمانت اجرایی کافی برای اجرای این طرح وجود ندارد، کهاب و سایر اقدامات کاهنده آلودگی ازن از هوای کلانشهرهای کشور همچنان مسکوت مانده‌اند.
ازن با ریه‌ها چه می‌کند؟
ازن یک اکسیدان بسیار قوی است و می‌تواند سبب بروز مشکلات تنفسی متعدد مانند حملات آسم، کاهش عملکرد ریه و بیماری‌های جدی تنفسی شود. مواداولیه تشکیل این آلاینده در منابعی نظیر خودروها، موتورسیکلت‌های فرسوده، خودروهای دیزلی و البته بخارات مستقیم بنزین است که هر روز تولید می‌شوند و پس از شدت‌یافتن تابش نور خوشید در اتمسفر زمین، به شهرها باز می‌گردند و به جنگ ریه‌ها می‌روند. پیش‌سازهای ازن، مواد آلی فرار و اکسیدهای نیتروژن است که به‌ویژه در بخارات مستقیم بنزین می‌توانند این آلاینده را تولید کنند. استفاده از سوخت گازوییل در نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها نیز می‌تواند در افزایش غلظت ازن نقش داشته باشد. بدین‌ترتیب اگر آلاینده ازن در هوای کلانشهرها کنترل نشود، می‌تواند سبب تحریک سیستم تنفسی، ایجاد سرفه، تحریک گلو، درد قفسه سینه، ایجاد و تشدید آسم و آلرژی و درصورت مواجهه مکرر، سبب تخریب بافت ریه شود. این عوارض در کودکان و سالمندان و افراد دارای بیماری‌های تنفسی عوارض بسیار جدی‌تری دارد.