سهمی از شما برای ایران

نیلوفر ذوالفقاری


ما هم باید مالیات بپردازیم؟ اصلا مالیات یعنی چه و به چه چیزهایی تعلق می‌گیرد؟ مالیات‌های مختلف در چه راهی هزینه و مبلغ آنها بر چه اساسی تعیین می‌شود؟ بیشتر ما درباره مالیات اطلاعات پراکنده‌ای داریم و البته تقریبا همه ما مالیات می‌پردازیم، اما ممکن است پاسخ سؤالات بالا را ندانیم. در نامگذاری روزهای مختلف تقویم، شانزدهم تیرماه هم به نام روز مالیات ثبت شده است. به این بهانه بد نیست درباره صفر تا صد انواع مالیات و روش‌های پرداخت آن حرف بزنیم و پاسخ سؤالاتمان را پیدا کنیم. پرداخت مالیات اصلا جدید نیست و تاریخچه مالیات گرفتن به همان دوره‌های اولیه تشکیل حکومت‌ها می‌رسد. مالیات در واقع نوعی هزینه اجتماعی است که مردم برای بهره‌برداری از امکانات و منابع کشور می‌پردازند تا از محل این پرداخت‌ها، توانایی‌های جایگزینی این امکانات و منابع فراهم شود. این یعنی انتقال بخشی از درآمد‌های جامعه یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی به دولت، چرا که ابزار و امکانات رسیدن به درآمد و سود‌ها را دولت فراهم کرده ‌است. به زبان ساده دولت‌ها برای جبران هزینه‌های خدماتی که به شهروندان ارائه می‌دهند، مالیات تعیین می‌کنند و البته هدف از وضع مالیات برای اغلب کشور‌ها فقط جبران هزینه نیست. اما به‌طور عمومی، دولت از راه گرفتن مالیات، بخشی از هزینه‌های عمومی جامعه و حفظ منافع اجتماعی و اقتصادی را ممکن می‌کند.

مالیات صرف چه می‌شود؟
می‌توان گفت تامین سرمایه لازم برای انجام پروژه‌ها، ارائه خدمات عمومی و تامین هزینه فعالیت‌های دولت، هدف‌های اصلی وضع مالیات هستند. در تاریخ هم هر زمانی که حکومت یا سازمان مدیریت اجتماعی شکل گرفته، مالیات هم به نوعی وجود داشته است. نمی‌توان حکومتی را پیدا کرد که از شهروندان خود به مفهوم کلی کلمه مالیات نگرفته باشد. هرچند اصل مالیات در تاریخ وجود داشته، اما شیوه دریافت آن تغییر کرده است. در گذشته در بیشتر نقاط جهان مقدار آن بسته به اراده حاکمان تعیین می‌شده است. در نهایت مالیات در اصطلاح، سهمی است که بر اساس اصل تعاون ملی و مقررات، شهروندان موظفند از ثروت و درآمد خود، به‌منظور تامین هزینه‌های عمومی و حفظ منافع اقتصادی یا سیاسی و اجتماعی کشور، به قدر و توانایی خود به دولت بدهند تا دولت در هر موردی که مصلحت بداند، مصرف کند. هدف از گرفتن مالیات این است که هر دولتی برای اداره جامعه نیازمند امکانات مالی است تا بتواند وظایفی را که از طرف مردم به‌عهده گرفته به نحو مطلوب انجام دهد.حالا که فهمیدیم چرا باید مالیات بدهیم، حتما سؤال بعدی این است که آیا همه باید به یک اندازه مالیات بدهند؟ معلوم است که همه به یک اندازه از امکانات جامعه استفاده نمی‌کنند، بنابراین یکی از اصول وضع مالیات، قدرت پرداخت افراد است؛ یعنی کسانی که از درآمد و ثروت بیشتری برخوردارند باید مالیات بیشتری بپردازند. به‌طور کلی انواع مالیات عبارتند از: مالیات مستقیم که شامل مالیات بر دارایی و درآمد است و مالیات غیرمستقیم که شامل مالیات بر واردات و مصرف است.


مالیات بر مصرف
مالیات بر مصرف مالیاتی است که مصرف‌کنندگان کالاهای خاص در زمان خرید آن کالا به‌همراه قیمت آن پرداخت می‌کنند. به این ترتیب هر شخصی که میزان بیشتری از آن کالا را مصرف کند، در نهایت مالیات بیشتری پرداخت می‌کند. گرچه این نوع مالیات نهایتا به‌ وسیله‌ مصرف‌کننده‌ نهایی پرداخت می‌شود، اما وظیفه‌ قانونی پرداخت آن به دولت به‌عهده‌ تولیدکنندگان و فروشندگان است. مالیات بر مصرف، انواع بسیار زیادی دارد که بارزترین نمونه‌ آن در ایران، مالیات بر مشروبات غیرالکلی ماشینی و مالیات بر دخانیات است. نرخ مالیاتی که بر عهده تولید‌کننده یک کالا گذاشته می‌شود، در تمام مراحل تولید به خریدار مرحله بعد منتقل می‌شود تا اینکه در پایان این روند، مبلغ از مصرف‌کننده نهایی دریافت می‌شود اما از آنجا که نرخ مالیات درصد بالایی ندارد، مبلغ اضافه شده خیلی بالا نخواهد‌بود.

مالیات بر ارزش افزوده
منظور از مالیات بر ارزش افزوده، تفاوت بین کالا و خدمات عرضه‌شده با ارزش کالا و خدمات خریداری‌شده در دوره‌ای مشخص است. مالیات بر ارزش افزوده، عرضه کالا‌ها و خدمات و همچنین صادرات و واردات آنها را شامل می‌شود. ارزش‌افزوده به زبان ساده مبلغی است که در مراحل مختلف تولید به قیمت یک محصول اضافه می‌شود؛ یعنی تفاوت ارزش آنچه خریده شده و آنچه به فروش رسیده است. از سال1387 که قانون مالیات بر ارزش افزوده تصویب شد، همیشه این ابهام مطرح بوده که این چطور مالیاتی است و چرا یک خریدار کالا یا خدمات باید علاوه بر قیمت اصلی کالا و خدمت مالیات آن را هم بدهد. عده‌ای هم ممکن است در این مدل از خریدار سوءاستفاده کنند و حتی با وجود معافیت از این نوع مالیات، باز هم مبالغی را به ناحق از مشتری بگیرند.


فراریان از مالیات
تا اینجا فهمیدیم به چه فعالیت‌هایی مالیات تعلق می‌گیرد، اما اینطور نیست که همه با تبعیت از قانون، خودشان داوطلبانه مالیات را بپردازند. بعضی صاحبان مشاغل هم سعی می‌کنند از پرداخت مالیات فرار کنند. به هرگونه تلاش قانونی یا غیرقانونی یک کسب‌وکار با هدف خودداری از پرداخت مالیات قانونی یا کمتر پرداخت کردن آن، به هر شیوه که انجام شود، فرار مالیاتی می‌گویند. فرار مالیاتی یک اصطلاح رایج در رابطه با کارهایی است که برای عدم‌پرداخت بدهی مالیاتی در نظر گرفته می‌شود و به این معنی است که شخص کمتر از میزانی که قانونا موظف است، مالیات پرداخت کند.

سوءتفاهم مالیات بر حساب‌های بانکی 
آنـچـه  به‌عنــوان مالیـات بر تراکنش‌های بانکی نقل‌ محافل شده، یک سوءتفاهم است. دولت و سازمان امور مالیاتی نه‌تنها قصد دریافت مالیات از حساب‌های بانکی را ندارند، بلکه قانون نیز به‌هیچ‌عنوان اجازه چنین کاری را به آنها نداده است. آنچه در میان مردم به‌ اشتباه با عنوان مالیات بر گردش حساب‌های بانکی نام‌گرفته، در حقیقت اقداماتی قانونی است برای شناسایی افراد و شرکت‌هایی که قصد فرار مالیاتی یا پولشویی دارند. کارگران و کارمندان هر ماه و هنگام دریافت حقوق خود، مالیات آن را پرداخت می‌کنند. از سوی دیگر گردش مالی در کسب‌وکارهای قانونی کاملاً شفاف بوده و مبدأ و مقصد پول مشخص است. اما فردی را درنظر بگیرید که قصد دارد بخشی از درآمد خود را از اداره مالیات پنهان کند؛ در این صورت مبدأ پول نامشخص می‌شود، یا فردی که قصد درآمدزایی از راه‌های غیرقانونی مثل قاچاق دارد، طبیعتاً این فرد به‌دنبال پنهان کردن مبدأ و مقصد درآمد خود است. یکی از بهترین راه‌هایی که می‌توان بروز چنین جرم‌هایی، بررسی و کنترل گردش مالی حساب بانکی اشخاص است.





مالیات بر دارایی
مبنای مالیات بر دارایی، ثروت پرداخت‌کننده مالیات است. مهم‌ترین نوع مالیات بر دارایی که حتما شما هم نام آن را شنیده‌اید، مالیات بر ارث است. مالیات بر ارث مالیاتی است که از اموال و دارایی‌های شخص که پس از فوت او باقی می‌ماند، دریافت می‌شود. در واقع زمانی که اموال شخص متوفی قرار است به وراث او منتقل شود، دولت از دارایی و ثروت در حال انتقال مالیات می‌گیرد. میزان مالیات بر ارث مطابق با ماده‌۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم تعیین می‌شود که نسبت به اموال مختلف، متفاوت است؛ مثلا نرخ مالیات بر ارث برای انواع وسایل نقلیه‌ موتوری ۲ درصد از قیمت وسیله‌‌نقلیه است و قیمت اموال را هم سازمان امور مالیاتی کشور اعلام می‌کند.

مالیات بر درآمد
شاید بتوان گفت که مالیات بر درآمد اشخاص، مهم‌ترین نوع مالیات است. در این نوع، درآمد افراد و شرکت‌ها و نه ثروت آنها مبنای مالیات است. این مالیات ممکن است به 2شیوه‌ متفاوت گرفته شود؛ یعنی ممکن است مالیات هر کدام از انواع درآمد‌ها جداگانه دریافت شود یا اینکه مالیات از مجموع درآمد‌های شخص دریافت شود. در این حالت صرفا درآمد یک‌ساله شخص مالیات‌دهنده مهم است که از کل مبلغ به نرخ یکسان مالیات دریافت می‌شود. اما در روش اول، ممکن است که نرخ مالیات و شرایط مالیاتی متفاوتی بر هر دسته از منابع مالیات فرد حاکم باشد. در قوانین مالیاتی ایران به‌نوعی از ترکیب هر دو روش فوق استفاده شده است. با وجود این معمولا برای اشخاصی که یک منبع درآمد دارند، مالیات روش اول گرفته می‌شود.

مالیات بر حقوق
بسیاری از ما کارمند یا حقوق‌بگیر مؤسسات و شرکت‌ها هستیم. حتما خبر دارید که در این حالت هم باید مالیات حقوق را بپردازیم. پرداخت این نوع از مالیات بر‌عهده‌ کارفرمایان و به هزینه‌ حقوق‌بگیران است. در واقع کارفرمایان که میزان حقوق دریافتی کارکنان خود را می‌دانند، قبل از اینکه حقوق شخص را پرداخت کنند، مالیات او را کسر  و به‌حساب دولت واریز می‌کنند. مطابق قوانین فعلی مالیاتی، هر سال مبلغی در بودجه‌ سالانه‌ کشور تعیین می‌شود. این مبلغ و کمتر از آن، از پرداخت مالیات معاف هستند. از مازاد بر این مبلغ و تا 7 برابر آن، ۱۰درصد مالیات کسر می‌شود. نسبت به مازاد این مبلغ هم ۲۰‌درصد به‌عنوان مالیات به دولت پرداخت می‌شود.


مجازات متخلفان
قانون مالیات‌های مستقیم، مهم‌ترین ابزار مقابله با فرار مالیاتی است که برای نخستین بار در ایران در سال1345 وضع شده است. در طول سال‌های مختلف، این قانون بارها و بارها مورد بازنگری قرار‌گرفته و همواره اصلاحاتی در آن صورت گرفته است. مجازات شروع به جرم فرار مالیاتی از 3‌ماه تا یک سال حبس تعزیری است؛ بنابراین، اگر فردی در ابتدای ارتکاب جرائم مالیاتی باشد و پیش از آنکه این جرم‌ها کشف شود به میل خود آن را اعلام و اسناد و مدارک را اصلاح کند، تعقیب کیفری نخواهد شد اما بعد از کشف جرم، به مجازات فرار مالیاتی و شروع به جرم مالیاتی از 3‌ماه تا یک سال حبس تعزیری محکوم خواهد شد. حالا اگر در جریان تعقیب کیفری و قبل از صدور حکم قطعی به جرم خود جهت راهنمایی مأمور قانون اقرار‌کند، مشمول تخفیف مجازات می‌شود.

مجازی‌ها هم مالیات می‌دهند
مالیات فروشگاه‌های اینترنتی یکی از مباحثی است که بعد از رشد چشمگیری که کسب‌و‌کارهای اینترنتی به‌ویژه فروشگاه‌های اینترنتی فروش کالا و خدمات داشته‌اند، مورد‌توجه سازمان امور مالیاتی قرار گرفته است. از آنجا که بر اساس قوانین، هر شخص حقوقی باید به اندازه درآمدی که کسب می‌کند، مبلغی مالیات پرداخت کند، صاحبان فروشگاه‌های اینترنتی نیز مشمول این قاعده هستند. از آنجا که فروشگاه‌های اینترنتی، یک فعال اقتصادی در فضای مجازی در‌نظر‌گرفته‌می‌شوند و خرید و فروش کالا صرفا در فضای اینترنت انجام می‌شود و نوع معاملات خیلی تفاوتی با دنیای واقعی ندارد، پس دارنده فروشگاه اینترنتی هم مانند فروشندگان در فروشگاه‌های فیزیکی باید قوانین و مقررات مربوطه را رعایت کند. اگر مالکان فروشگاه‌های اینترنتی و کسب‌و‌کارهای مجازی و دیگر مودیان مالیاتی وظایف مالیاتی خود را انجام ندهند باعث می‌شود از معافیت مالیاتی برخوردار نشوند و برخی جرایم مالیاتی به عملکردشان تعلق گیرد.





مالیات بر درآمد مشاغل
جز افرادی که حقوق ثابت دریافت می‌کنند، شاغلان دیگر هم باید مالیات بپردازند. منظور از درآمد مشاغل، درآمدی است که شخص حقیقی با اشتغال به مشاغل تجاری، خدماتی و پزشکی کسب می‌کند. در اینجا درآمدی که مبنای محاسبه‌ مالیات قرار‌می‌گیرد یعنی مبلغ حاصل از کل فروش کالا و خدمات پس از کسر هزینه‌ها. نحوه‌ تشخیص این نوع مالیات بر اساس خوداظهاری و بیان داوطلبانه‌ است؛ یعنی همان اظهارنامه‌هایی که باید پر کنند و تا قبل از تیرماه سال بعد به اداره‌ امور مالیاتی محل کار خود تسلیم کنند. اگر مشخص شود که شخص میزان درآمد خود را صادقانه اعلام نکرده، اداره‌ امور مالیاتی باید درآمد‌ها را مشخص کند. درصورتی که شخص از پر کردن و ارسال اظهارنامه خودداری کند، سازمان امور مالیاتی با برآورد درآمد شخص، میزان مالیات او را مشخص می‌کند. چنین شخصی ممکن است جریمه شود.

   حقوق و عوارض گمرکی
جز مالیات‌های مستقیم که درباره هر یک از آنها توضیح دادیم، انواع دیگری از مالیات هم در دسته مالیات غیرمستقیم قرار می‌گیرند. یکی از انواع مالیات‌های غیرمستقیم، حقوق و عوارض گمرکی است. حقوق و عوارض گمرکی در واقع مالیات هر کشور بر صادرات و واردات کالا‌های مختلف است که با نام تعرفه‌های گمرکی هم شناخته می‌شود. این نوع از مالیات‌ها اصولا تابع سیاست‌های کلان بازرگانی و شرایط اقتصادی کشور‌ها هستند و ‌جز اینکه یکی از راه‌های درآمدزایی دولت‌ها هستند، معمولا برای حمایت از صنایع داخلی هم به‌کار گرفته می‌شوند. این دسته از مالیات‌ها ممکن است بر اساس قیمت و ارزش کالا‌ها یا بر اساس ویژگی‌ها و مشخصات آنها (مانند حجم، وزن و...) تعیین و دریافت شوند.


معاف از پرداخت مالیات
یکی از انواع مالیات بر درآمد، مالیات بر درآمد کشاورزی است. در حال ‌حاضر هرگونه درآمد ناشی از فعالیت‌های کشاورزی اعم از دامپروری، دامداری، پرورش ماهی، پرورش زنبور‌عسل، صیادی، ماهیگیری و مواردی از این دست، از پرداخت مالیات معاف است. شرط برخورداری از هرگونه معافیت مالیاتی برای اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در مناطق آزاد و سایر مناطق کشور، تسلیم اظهارنامه مالیاتی در مواقع مقرر قانونی است. اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقوقی شامل ترازنامه و حساب سود و زیان طبق نمونه‌ای است که توسط سازمان امور مالیاتی تهیه می‌شود. صددرصد درآمد صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی شرکت‌های تعاونی روستایی، عشایری، کشاورزی، صیادان، کارگری، کارمندی، دانشجویان و دانش‌آموزان و اتحادیه‌های آنها از مالیات معاف است. تمامی افرادی که در حوزه صنایع‌دستی فعالیت دارند حتی عشایر که به‌عنوان هنرمند در حوزه صنایع‌دستی هستند، از پرداخت مالیات معاف می‌شوند.

سررسید سالانه مالیات یعنی چه؟
سال مالی دوره‌ای‌ است که برای محاسبه وضع مالی سالانه در تجارت و سازمان‌‌های مختلف کاربرد دارد. در حوزه‌های داوری، قوانین نظم‌دهنده درباره حسابداری و مالیات هر 12‌ماه یک‌بار نیازمند گزارش‌هایی هستند، که البته نیاز نیست  دوره مورد‌نظر در قالب یک مدت سال‌نامه‌‌ای مانند از فروردین تا اسفند باشد. سال‌های مالی در کشورها و تجارت‌‌ها متفاوت‌ هستند. آغاز سال مالی برابر است با آغاز سال شمسی یعنی در فروردین‌ماه و در کشورهای دیگر نیز هر کسب‌و‌کار یک سال مالی دارد. در زمان سررسید سالانه مالیاتی، همه افرادی که باید اظهارنامه پر کنند، موظف به ارائه اظهارنامه هستند. اظهارنامه دفترچه‌ای است که کارنامه عملکرد مالی شخص حقیقی یا حقوقی مشمول پرداخت مالیات را مشخص می‌کند و در آن رویدادهای مالی به‌ترتیب وقوع، مستند بر مدارک، درج شده است. با راه‌اندازی سامانه سازمان امور مالیاتی، اظهارنامه مالیاتی اینترنتی، جایگزین نسخه چاپی شده است.



بسیاری از ما کارمند یا حقوق‌بگیر مؤسسات و شرکت‌ها هستیم. حتما خبر دارید که در این حالت هم باید مالیات حقوق را بپردازیم. پرداخت این نوع از مالیات بر‌عهده‌ کارفرمایان و به هزینه‌ حقوق‌بگیران است


 ارزش‌افزوده به زبان ساده مبلغی است که در مراحل مختلف تولید به قیمت یک محصول اضافه می‌شود؛ یعنی تفاوت ارزش آنچه خریده شده و آنچه به فروش رسیده است