حرمت «زمین» در روزگار کرونا

شینا انصاری _ مدیرکل محیط زیست شهرداری تهران

نخستین‌بار 50 سال قبل، روز جهانی زمین پاک در 22آوریل 1969، مقارن با سوم اردیبهشت‌ماه نامگذاری شد. هدف از معرفی این روز توجه به مسائل و مشکلات زیست‌محیطی بود که زمین به‌عنوان تنها سیاره قابل سکونت بشر با آن مواجه بود. متأسفانه به‌رغم اقدامات انجام شده برای حفاظت از زمین طی 5 دهه گذشته، تخریب‌ها در سطح جهانی روند بسیار گسترده و فزاینده‌ای داشته است. عدم‌توازن میان ظرفیت زیستی کره زمین و تقاضای بشر با بهره‌کشی‌های بی‌حد و حصر از منابع موجب شده است که این سیاره دیگر توان ترمیم آسیب‌ها و دستکاری‌های انسان در طبیعت را نداشته باشد. افزایش دوبرابری جمعیت جهان در نیم‌قرن گذشته و ترویج مصرف‌گرایی سبب شده است که منابع تجدیدشدنی زمین سریع‌تر از قدرت بازتولید آنها مصرف و در نتیجه هر ساله مقدار زیادی از ذخایر طبیعی جهان نابود شود. آلودگی آب و خاک، جنگل‌زدایی، فرسایش خاک و افت سطح آب‌های زیرزمینی را می‌توان از مهم‌ترین مولفه‌های محیط‌زیستی دانست و بر مبنای آن میزان حرمت‌گذاری مردمان هر سرزمین را در قبال طبیعت پیرامونشان سنجید. امسال مناسبت روز جهانی زمین پاک در حالی برگزار می‌شود که کشورهای جهان همگی به کارزار مقابله با ویروس کرونا پیوسته‌اند. بحران پیش رو گرچه نشان از آن دارد که بشر امروز با وجود دستاوردهای شگرف خود تا چه حد در مقابل عظمت طبیعت و پیچیدگی‌های آن آسیب‌پذیر و شکننده هست، در عین حال با توجه به موضوع محوری روز جهانی زمین پاک، «تغییرات اقلیمی» چالش بزرگ‌تری را پیش روی ما نهاده است؛ مسئله‌ای که بار دیگر حیات کل جامعه بشری را تهدید می‌کند، ولی به‌واسطه عوارض تدریجی و بلندمدت آن در مقایسه با تأثیرات سریع بیماری کرونا، تبعات و پیامدهای آن همچنان برای بخش اعظمی از دولت‌ها و سیاستگذاران نادیده انگاشته می‌شود و این غفلت می‌تواند بقای انسان‌ها را در کره زمین تحت‌الشعاع قرار دهد. ذوب شدن یخ‌ها، بالا آمدن سطح آب دریاها، وقوع توفان‌های مخرب، کثرت سیلاب‌ها، خشکسالی‌ها و آتش‌سوزی‌ها نشانه‌هایی از واکنش طبیعت به تغییرات اقلیمی انسان‌ساخت هستند؛ از این‌رو در‌گذار از بحران این بیماری همه‌گیر ویروسی آنچه باید عمیقا درک کرد؛ اینکه همه ما در سیستمی همبسته با یکدیگر زیست می‌کنیم و بر این اساس انتشار گازهای گلخانه‌ای، تولید آلاینده‌ها، نابودی زیستگاه‌ها، از دست رفتن تنوع زیستی و اساسا هرگونه اقدام مخرب طبیعت می‌تواند در گستره‌ای وسیع‌تر حیات جمعی همگی انسان‌ها را تحت‌تأثیر قرار دهد. شاید خوش‌بینانه باشد که تصور شود تجربه بحران فراگیر کرونا بتواند موجب تغییر رفتار اساسی ما با طبیعت شود، ولی به هر روی، ادامه روند فعالیت‌های آسیب‌رسان محیط‌زیست به‌خصوص در مواجهه با تهدید جهانی گرمایش زمین در نهایت موجب نابودی نظام‌های طبیعی نگهدارنده حیات در این کره خاکی می‌شود. انتخاب با انسانِ پس از کروناست که کماکان بر همان سبک و سیاق پیشین، زندگی مصرفی و طبیعت‌ستیزانه خود را ادامه دهد یا تغییر جهت داده و با اصلاح رابطه خویش با زمین به‌عنوان بخشی از مجموعه زیستمندان آن مسیر پایدارتر و همسوتر با طبیعت را برگزیند؟!