پیش از آنکه این خانه رو نهد به ویرانی

مرجان گلی پور_کارشناس حوزه شهرسازی

معماری هنر ساختن یک تمدن و نشان‌دهنده بالاترین و ماندگارترین آثاری است که هویت هر سرزمین را به تصویر می‌کشد. سوم اردیبهشت‌ماه مصادف با سالروز ولادت محمدبن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی به‌دلیل خدمات ارزشمند این دانشمند در حوزه معماری و همچنین به‌منظور بزرگداشت و قدردانی از فعالان این حرفه‌ تأثیرگذار، به‌طور رسمی به‌عنوان روز معماری در ایران در تقویم رسمی ثبت شده است.
شهر معاصر نقش مرکزی دارد؛ نقشی که تماشاگر آن کل جهان است، از جهتی مقوله‌ای «فلسفی و علمی» و از جانب دیگر پدیده‌ای «مکانی و زمانی» است. این موضوع طنین و عمق خاصی به آنچه در شهر انجام می‌شود بخشیده است که اگر به‌طور صحیح اداره شود فرصت‌هایی برای زندگی بهتر را فراهم خواهد آورد. توسعه شهر صرفاً­ برای رفع نیازهای آنی نیست، چنانچه معماری سنتی تبلور هنجارهای جمعی و در یک کلام معماری «ما» با تأکید بر وحدت کلی بوده درحالی‌که معماری شهرهای کنونی حاصل تکثر اندیشه و سلیقه معماران و محصول ناهمگونی از «من‌ها»یی با ایده‌هایی متفاوت است که بر معماری محصول‌گرا (معمولاً­­­ چشمگیر و تک بعدی) تأکید می‌کند درحالی‌که پشتوانه بزرگ معماری در کشور ما حکایت از معماری فرایندگرا (انعطاف‌پذیر و سازگار با شرایط) دارد.
در این رابطه و از مهم‌ترین شهرهای مطرح در حوزه معماری شکوهمند ایران می‌توان از شهر کهن و تاریخی یزد با اندیشه بلند و سازگار با طبیعت معماران و سازندگان آن در استفاده از منابع محدود برای بقا در قلب کویر نام برد. نخستین و بزرگ‌ترین شهر خشتی مسکونی، دومین شهر تاریخی جهان بعد از شهر ونیز ایتالیا و سایر القابی که به آنها خوانده می‌شود؛ نظیر شهر بادگیرها، شهر قنات و قنوت و قناعت، شهر آتش و آفتاب و... نشان از این مهم دارد که تمامی اجزا و طرح کلی خانه‌ها برای ارتقای کیفیت زندگی و تأمین آسایش ساکنان ساماندهی شده‌اند برخلاف اغلب ساختمان‌های در ستیز با شرایط طبیعی امروزی! نحوه استقرار مجموعه‌های زیستی براساس جهت نور آفتاب (در امتداد شمال شرق تا جنوب غرب) ضمن استفاده از مواد و مصالح سازگار با اقلیم و وجود حیاطی پنهان از دید عوام با درخت واقع در آن علاوه بر ایجاد محیطی امن، زیستن در آفتاب گرم تابستان و زمستان سرد را ممکن می‌کرد. امکان دسترسی مردم به نیازهای اساسی در تمام نقاط شهر، بافت فشرده با ساختمان‌های متصل و بدون فاصله، فضاهای شهری کاملاً محصور، کوچه‌های باریک و سرپوشیده از دیگر ویژگی‌ها در کلیات بافت شهری یزد است که در گروه معیارهای فرهنگی میراث جهانی یونسکو به‌عنوان نخستین شهر ایرانی ثبت شده است، شاهکاری از نبوغ و خلاقیت انسانی که از حوزه جغرافیایی خارج و به میراث بشری تبدیل شده است. معیارهای دیگری مانند تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، گواهی بی‌همتا بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده، نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی و تعامل بین انسان و محیط‌زیست تأثیر مهمی در بازتعریف نقش و مسئولیت حرفه معماری به‌عنوان مقوله‌ای فرهنگی و پدیده‌ای سرزمینی دارد که انطباق آن بر اهداف نهضت جهانی شدن ضمن توجه به ارزش‌ها و پشتوانه‌های فرهنگی هر سرزمین عامل مهمی در افزایش دارایی‌های محیط در فرایند توسعه شهری امروزه خواهد بود.