محلات تاریخی، میراث زنده معماران

امیرحسین دهباشی_کارشناس حوزه نوسازی شهری

میراث شهری، بافت تاریخی شهر، حفاظت یکپارچه، رویکرد مردم‌محور، حفاظت فعال، میراث زنده، چشم‌انداز تاریخی شهر، توسعه پایدار و تاب‌آوری شهری؛اینها مفاهیم و رویکردهایی است که هر روز ما معماران و شهرسازان برای به جریان‌اندازی هویت در سیمای شهرمان با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کنیم.
امروزه شهرها به‌طور قابل‌توجهی چند‌فرهنگی و ناهمگن هستند. نفوذ متدهای فکری جهانی‌سازی در توسعه مناطق شهری بسیار پر‌رنگ خودنمایی می‌کند و در نتیجه بر هویت محیط‌های شهری تأثیر‌گذارند. از این رو، مدیریت و حفاظت از میراث و ارزش‌های محلی به یک جنبه مهم در معماری و طراحی شهری تبدیل شده‌است.
با به رسمیت شناختن پیچیدگی اقدامات در حیطه میراث معماری و تنوع میراث فرهنگی، درک ما از اهداف و رویکردهای حفاظت، به‌خصوص در حوزه بافت‌های تاریخی شهری دچار تغییر شده‌است. در طول 50سال گذشته، این مفاهیم جدید به‌عنوان حفاظت یکپارچه، حفاظت فعال، میراث زنده، چشم‌انداز شهری تاریخی، توسعه پایدار و تاب‌آوری شهری پدیدار شدند.
با تمام تفاوت‌ها در تفسیر محتوا، معماران با ایده ماهیت بنیادین الزام به حفاظت از هویت و نیاز به یافتن رویکردی برای حفاظت از تمام داشته‌های ملموس و ناملموس شهری متحد شده‌اند که شرایطی را برای توسعه کمّی و کیفی شاخصه‌های زندگی در شهر ایجاد ‌کنند.
راه اصلی برای رسیدن به آن، گنجاندن فعال میراث معماری در زندگی اجتماعی - اقتصادی شهر به‌ عنوان یکی از منابع پایداری آن است که نیازمند اقدامات قانونی و اقتصادی کافی است.
اندیشمندان و نظریه‌پردازان شهری به این باورجمعی رسیده‌اند که حفاظت از میراث ساخته‌شده می‌تواند حافظ و ترویج‌کننده هویت در کالبد شهر، اهمیت معنی‌دار مکان، ارزش فرهنگی، ارزش زیبایی‌شناسی و همچنین یک ارزش اقتصادی و تجاری باشد.
آنها پیشنهاد می‌کنند، «ارزش روانی و زیبایی‌شناختی» حفاظت از محیط‌زیست شهری به قدری مهم است که دانش افراد آگاه  یا ناخودآگاه متعهد به‌ دست‌ساختگان گذشتگان در کالبد شهر باید نقش حیاتی و فعال در توسعه و سامان‌بخشی سیما و منظر شهر بازی کند.
آنها همچنین می‌نویسند: «ممکن است پیامدهای چند‌جانبه حفاظت از میراث فرهنگی و میراث معماری باعث ارتقای چشمگیر کیفیت زیست‌پذیری شهر شود» از این‌رو می‌توان نتیجه گرفت که میراث‌فرهنگی یک دارایی هویت‌زا، اقتصادی، گردشگری، دانش سنتی و هنری، آموزشی و پایدار است که باید با تعهد جامعه از طریق مشارکت بخش‌های دولتی و خصوصی محافظت شود.
سخن پایانی: در این میان نقش پویا و غیرقابل‌انکار معماران در جهت حفاظت از اصالت و هویت سیما و منظر شهر در کنار حفاظت و ادای احترام کامل به میراث شهری پر‌رنگ‌تر از هر گروه دیگر اجتماع، عمیقا خودنمایی می‌کند. آنان با ایجاد یک ارتباط معنایی میان دست‌ساختگان گذشتگان با تولیدات کالبدی همنوا با روحیات و نیازهای مردم امروز باعث ایجاد یک ارتباط معنادار میان تولیدات کالبدی گذشته و امروز و به جریان درآمدن هویت، اصول هنر و سنت معماری سرزمین در منظر شهری می‌‌شوند.