ایران و جهان پساکرونا
کارشناسان، آینده ایران در دوره پس از کرونا را چگونه پیش‌بینی می‌کنند؟
اصغر صوفی _ خبر‌نگار
جهان با کرونا و پس از آن، جهان متفاوتی است؛ این یک اتفاق نظر میان کارشناسان و صاحب‌نظران در حوزه‌های مختلف زیست بشری است؛ اتفاق نظر درباره اینکه زندگی انسان در دوره قبل و پس از کرونا دچار تغییرات آشکار خواهد شد. آنها برای تبیین آثار کرونا بر ساحت‌های مختلف زندگی انسان، از مهم‌ترین حوادث و اتفاقات تاریخی بهره می‌گیرند تا گستردگی و اهمیت آن را برای ما روشن کنند.
بعضا از کرونا با عنوان جنگ جهانی سوم یاد می‌کنند یا در مثال‌های دقیق‌تر به بیماری‌های مسری مانند وبا و طاعون استناد می‌کنند که درسده‌های پیش میلیون‌ها قربانی از انسان‌ها گرفتند.
تغییراتی که تک‌تک ما در محیط زندگی خود شاهد هستیم، شاید نیاز چندانی به نظریه‌پردازی نداشته باشد؛ سبک و کیفیت زندگی همه ما تغییر کرده است، کسب و کارها یا تعطیل شده یا کم‌رمق شده‌اند، تغییرات محسوس در میزان درآمدها و هزینه‌های جاری خانوارها ایجاد شده است، دید و بازدیدهای افراد خانواده و دوستان به حداقل کاهش یافته است، اجرای بسیاری از سنن فرهنگی و اجتماعی و نیز اجرای مناسک مذهبی به تعلیق درآمده‌اند و حرم‌ها و مساجد بسته و برپایی نماز جماعت ممنوع شده است. به جرأت می‌توان گفت که بسیاری از این اتفاقات سابقه تاریخی نداشته است و زندگی با کرونا یک تجربه کاملا جدید است.
اما پیش‌بینی‌ها درباره دنیای پس از کرونا به‌مراتب دشوارتر است؛ بسته به اینکه این بحران جهانی تا چه زمانی به طول خواهد انجامید و چه میزان هزینه بر دوش انسان و جامعه بشری خواهد گذاشت، پیش‌بینی‌ها از عمق تغییرات متفاوت است. صاحب‌نظران عموما از شکل‌گیری «نظم نوین جهانی» در دوره پساکرونا سخن می‌گویند؛ تحولی که نظام کنونی در سطح جهان و سلسله‌مراتب قدرت‌ها را به هم ریخته و نظم جدیدی را بنا خواهد گذاشت.
بنابر پیش‌بینی کارشناسان، ایران هم که با کرونا دست و پنجه نرم می‌کند از تغییرات جهانی پساکرونا مستثنا نخواهد بود؛ بی‌تردید آثار کرونا را در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و... شاهد خواهیم بود. پیش‌بینی شکل و اندازه این تغییرات اما نمی‌تواند چندان دقیق باشد و هر کس به اندازه فهمی که از کرونا دارد درباره ایران پس از کرونا نظر می‌دهد. در این گزارش به‌نظرات تعدادی از کارشناسان و فعالان سیاسی اشاره شده است:
انتقال قدرت از غرب به شرق
محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام طی یادداشتی به راهکارهای ایران پس از کرونا پرداخته است. رضایی معتقد است که پیامد‌های اقتصادی، انسانی و سیاسی کرونا از کنترل آمریکا و اروپا خارج خواهد شد و بازی بین‌المللی به شرق و آسیا منتقل خواهد شد. به باور وی، جهان جدید را آسیایی‌ها رقم خواهند زد. به اعتقاد رضایی در فرایند انتقال برتری از غرب به شرق یک فضای رقابتی شکل خواهد گرفت که در این برهه خطیر، «ملت پرافتخار ایران و اندیشمندان و روشنفکران و علمای انقلابی آن، ظرفیت نقش‌آفرینی مؤثری را در ایجاد نظم و جهان جدید دارند.» دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌نویسد: «اگر در ایجاد نظم و جهان آینده، فعالانه مشارکت نداشته باشیم، به همان سرنوشتی دچار خواهیم شد که پس از رویداد‌های بزرگ مانند جنگ‌های جهانی اول و دوم به ایران تحمیل شد؛ اولاً تمامی دستاورد‌های انقلاب اسلامی را از دست خواهیم داد و ثانیاً هرگونه تغییر در ساختار قدرت‌های بین‌الملل (برابر تجربه‌های تاریخی) تأثیرات زیادی بر کشور ما خواهد گذاشت.» رضایی در ادامه راهکارهایی را برای نقش‌آفرینی ایران در شکل‌دهی نظم نوین جهانی پس از کرونا ارائه داده است.
گسترش شکاف دولت- ملت
صادق زیباکلام ازجمله کسانی است که درباره شرایط ایران پس از کرونا اظهارنظر کرده است. او معتقد است: «مناسبات جهانی و بین‌المللی ایران تغییر چندانی نخواهد کرد؛ به این معنا که با کشورهایی مثل آمریکا، اروپا، همسایه‌ها و جهان غرب که در تخاصم هستیم به‌طور کلی همچنان در تعارض، تقابل و رویارویی خواهیم بود. با کشورهایی مثل کره‌شمالی، چین و روسیه که خوب هستیم همچنان همین رفتار را داریم و تغییری پیدا نخواهد کرد.» این فعال سیاسی اصلاح‌طلب با اشاره به تأثیر تعطیلی کسب و کارها بر زندگی و درآمد اقشار ضعیف و کم‌درآمد و احتمال کمیاب شدن ارزاق عمومی به انصاف‌نیوز گفت: «ناتوانی مسئولان در مقابله با این بحران، شکاف دولت- ملت و بی‌اعتمادی به مسئولان را به گمانم بیشتر خواهد کرد؛ چون در عمل ضعف و ناتوانی مسئولان باز به نمایش گذاشته خواهد شد و از این بابت فکر می‌کنم شکاف دولت- ملت را بیشتر خواهد کرد.»
عوارض شدید کرونا به‌دلیل انعطاف‌ناپذیری نظام سیاسی
عباس عبدی، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی اصلاح‌طلب نیز در گفت‌وگویی به اظهارنظر درباره ایران پس از کرونا پرداخته است. عبدی معتقد است که کرونا می‌تواند در ایران «عوارض شدید داخلی» به‌دنبال داشته باشد: «دلیل آن هم این است که جامعه، سیاست و حکومت ایران تاکنون انعطاف‌پذیری لازم را در مقابل تحولات گذشته نشان نداده است. بدین معنی که اگر تحولات سال98 را به کنار بگذاریم در تحولاتی که در سال‌های گذشته اتفاق افتاد، حکومت ایران انعطاف مناسب را در مقابل آنها نشان نداده است.» این روزنامه‌نگار با اشاره به تحولات جاری در جامعه ایران در حوزه‌های مختلف و مقاومت نظام سیاسی در برابر این تحولات، به انصاف‌نیوز می‌گوید: «سیستم سیاسی ما نه‌تنها خود را با تحولات همسو نکرد، بلکه در جهت معکوس حرکت می‌کند؛ نمونه آن انتخابات اسفند‌ماه است که یک پیام معکوس به این تحولات داد. یا اتفاق‌های سال۹۶ که رخ داد، پاسخ مناسبی به آن داده نشد و پاسخ‌ها در جهت معکوس صورت گرفت.» عبدی تصریح کرد: «سؤال این است که آیا سیستم می‌تواند پاسخ مناسبی در برابر تبعات کرونا داشته باشد؟ پاسخ این است: نه، بسیار سخت است؛ به‌ویژه که مطالبات گذشته نیز نقد خواهد شد.»
کرونا؛ نشان از ظهور
نجفقلی حبیبی، پژوهشگر فلسفه اسلامی و فعال سیاسی هم گفته که «در پساکرونا می‌توان شاهد کاهش اختلافات بین‌المللی بود اما این بستگی به اراده سیاستمداران دارد. می‌توان اختلافات را کنار گذاشت و به سمت نوعی همگرایی و همزیستی مسالمت‌آمیزتر حرکت کرد.» این استاد همچنین به فارس گفت: «معتقدم با شیوع و گسترش کووید۱۹ در جهان گرایش به مذهب در بسیاری از طبقات اجتماعی افزایش پیدا کرده است.» نجفقلی حبیبی معتقد است: «اثرات کرونا بر زندگی جوامع انسانی بسیار شباهت نزدیکی با ظهور امام عصر (عج) دارد. یکپارچگی جهان مدنظر است و زندگی مسالمت‌آمیز و عادلانه برای همه موجوداتی که در زمین زیست می‌کنند، در رأس آن قرار می‌گیرد.»
پیش‌بینی کاهش تنش با غرب
یک کارشناس مسائل سیاست خارجی ایران بر این باور است که تمرکز کشورهای غربی بر موضوع کرونا مانع از تشدید تنش‌ها میان ایران با این کشورها خواهد شد. عبدالرضا فرجی‌راد به دیپلماسی ایرانی، گفت: نه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نه جمهوری اسلامی ایران و کشورهای اروپایی به‌خصوص آلمان، فرانسه و انگلستان، نه اتحادیه اروپا، نه روسیه، چین و نه حتی شورای امنیت سازمان ملل به‌دنبال تنش‌آفرینی نیستند؛ آن هم در شرایطی که اکنون جامعه جهانی و به‌خصوص اروپایی‌ها با بحران ناشی از تشدید شیوع کرونا مواجهند که یقیناً طی هفته‌های آتی اقتصاد، امنیت و سلامت کشورهای اروپایی را بیش از پیش تهدید خواهد کرد؛ به‌گونه‌ای که می‌توان این انتظار را داشت که کرونا بزرگ‌ترین بحران اروپا بعد از جنگ جهانی دوم باشد. پس طبیعی است که در این شرایط، نه وقت و نه فضایی برای تنش‌آفرینی با ایران داشته باشند. حتی ایالات متحده آمریکا نیز به واسطه درگیرشدن با کرونا احتمالا نتواند به‌صورت جدی گامی در این خصوص علیه ایران بردارد.
توسعه پایدار در سایه نفت 20دلاری
سعید حجاریان از تئوریسین‌های سیاسی جریان اصلاح‌طلب نیز در نوشتاری به موضوع کاهش قیمت نفت به حدود 20دلار برای هر بشکه پرداخته و نوشته: «در دور‌ه‌‌ای که شبح مرگ با ویروس کرونا در جهان پرسه می‌زند و شورش‌های اجتماعی- معیشتی در تقدیر کشورهای عقب‌مانده است و تحریم‌ها صورت خشن خود را به رخ کشیده‌اند، سخن گفتن از گام‌های بلند و جهش‌های بزرگ دورنمایی مطلوب تصویر نمی‌کند؛ زیرا راه توسعه پایدار همچنان از آهستگی و پیوستگی می‌گذرد.»
صاحب‌نظران عموما از شکل‌گیری «نظم نوین جهانی» در دوره پساکرونا سخن می‌گویند؛ تحولی که نظام کنونی در سطح جهان و سلسله‌مراتب قدرت‌ها را به هم ریخته و نظم جدیدی را بنا خواهد گذاشت
عباس عبدی: سیستم سیاسی ما نه‌تنها خود را با تحولات همسو نکرد، بلکه در جهت معکوس حرکت می‌کند؛ نمونه آن انتخابات اسفند‌ماه است که یک پیام معکوس به این تحولات داد. یا اتفاق‌های سال۹۶ که رخ داد، پاسخ مناسبی به آن داده نشد و پاسخ‌ها در جهت معکوس صورت گرفت
در همینه زمینه :
