از تخریب تا وندال

رضا نقدی بلاسی ـ پژوهشگر روانشناسی اجتماعی

 در نگاهی ساده وندالیسم یعنی تخریب، شکستن، ایجاد بی‌نظمی و... دراموال عمومی که درظاهر برای لذت بردن است، ولی وقتی این رفتار جنبه عمومی پیدا کرده و تعداد بیشتری از افراد یک جامعه را در بر می‌گیرد درلایه‌های پنهان خود یک نوع اعتراض را به همراه دارد. اعتراض به قوانین، اعتراض به نحوه اجرا، اعتراض به مکان و...
درمحلی که ما زندگی می‌کردیم صدای شکستن شیشه کیوسک تلفن زرد رنگ، صدایی آشنا بود.صدایی که به‌صورت عمدی، یا به‌خاطر درگیری خانوادگی و یا به‌خاطر عرض‌اندام و اعلام حضور یک تأیید طلب به گوش می‌رسید. بعدها رفتارهای مشابه دیگری هم مشاهده کردم. مثل؛ پاره کردن صندلی‌های اتوبوس همگانی، دیوارنویسی اماکن عمومی و تاریخی، سنگ‌پرانی به سمت قطار، شکستن صندلی‌های ورزشگاه‌ها، تخریب حصار باغ‌های میوه برای ورود غیرمجاز، شکستن چراغ تیر برق و...
شهرها و اماکن عمومی متعلق به همگان است. ما حق داریم که اثری جاودان در شهر از خود برجای بگذاریم، ولی حق نداریم که هویت خودمان را روی دیوار اماکن و یا روی آثار تاریخی حک کنیم. ما می‌توانیم با تلاش بسیار و تبدیل‌شدن به الگویی اجتماعی اسم و یا حتی سردیس و تندیس خودمان را مثل مشاهیر در میادین و خیابان‌های شهر ببینیم، ولی حق نداریم خودمان اسم خودمان را روی در و دیوار شهر نقاشی کنیم. تمام رفتارهای بالا همگی در یک ذهن معترض و البته اخلالگر پرورش پیدا کرده و مغز دستورآتش صادر کرده است. دستوری که کینه‌ها و عقده‌های دوران مختلف زندگی را از اعماق روان به سطح بیرونی هدایت کرده و به نمایش گذاشته است.
سؤال مهمی که همیشه ذهن مرا مشغول می‌کرد این بود که چرا برخی از افراد برای مطرح شدن یا خود را در معرض توجه قرار دادن به اموال عمومی آسیب وارد می‌کنند تا اینکه به کلمه وندالیسم برخورد کردم. درست است که کلمه وندالیسم از سده پنجم میلادی و با ورود وندال‌ها (یکی از قبیله‌های ژرمنی شرقی) به امپراتوری روم وتخریب آثار تاریخی آنجا بر سر زبان‌ها افتاد، ولی هر چقدر جوامع بزرگ‌تر، جمعیت بیشتر و تکنولوژی پیشرفت کرد، این ناهنجاری هم به سبک‌های مختلف و وسایل جدید خودنمایی کرد. گاهی آنقدر این اتفاق‌ها تکرار می‌شود که همواره گوش‌های ما منتظر شنیدن، چشم‌های ما درانتظاردیدن و ذهن‌های ما در جست‌وجوی رفتاری وندالیستی است.
 بعد از بسیاری از مسابقه‌های مهم ورزشی بین 2 تیم رقیب، گویی یک نیمه بازی انجام نشده دیگر وجود دارد که البته در محیطی غیراز زمین ورزش و با بازیکنانی که دیگر بازیکن نیستند و بیشتر شبیه بازیگران فیلم‌های ترسناک هستند ازمهم‌ترین نقش آفرینان این نیمه بوده‌اند. بازیکنانی که بدون هیچ تست پزشکی و ورزشی و هیچ آزمون آمادگی جسمانی وارد این مجموعه می‌شوند و شروع به ایفای نقش نانوشته خود می‌کنند.
تاکتیک: همان همیشگی، تخریب اموال عمومی
تکنیک: به شیوه‌های شخصی وگاهاً منحصربه فرد
هرکس به روش خود و لوازم خود دست به تخریب می‌زند، ولی وقتی از من به تو و از ما به شما مثل ویروس سرایت می‌کند، ناچاریم نه روی کاغذ، بلکه در رسیدن به یک هدف مشترک ولی گاهاً نا‌مشخص، با هم متحد شویم. اتحادهایی که حاصل جمع‌شان ویرانیست. اتحادهایی که نه برای کمک به جمعی زلزله‌زده یا سیل‌زده شکل گرفته، بلکه برای بالابردن هزینه‌های جاری عمومی و به تصویرکشیدن زشتی‌های اجتماعی است.