کاری که دست اهلش نیست

زمان زیادی از زمستان‌هایی که باید یک راسته را می‌گشتید و با زحمت یک عطاری پیدا ‌می‌کردید تا گیاهی برای سرماخوردگی‌تان بگیرید، نمی‌گذرد. حالا عطاری‌ها در دسترس‌ترین دکان‌ها هستند و گاهی در یک راسته 23عطاری وجود دارد و در هر کوی و برزن می‌توان عطاری‌های زیادی را دید که مثل قارچ سبز شده‌اند. گویی دیگر از آن عطاری‌های قدیم خبری نیست. از درِ دکان عطاری‌های قدیمی که وارد می‌شدید بوی تند و معطر ادویه‌جات و گیاهان دارویی تازه مانند آویشن مشام‌تان را پر می‌کرد و محیط گرم و متبوعش فضای آرام‌بخشی را تداعی می‌کرد. عطارباشی‌ها میراث‌دار شغل پدری‌شان بودند و این کار را مقدس می‌دانستند، چرا که به‌نوعی خود را یک طبیب به‌حساب می‌آوردند. اما امروزه دیگر خبری از آن بوی تند ادویه‌جات تازه به مشام نمی‌رسد و عطارباشی‌های حکیم‌باشی که تجویزشان ردخور نداشت اغلب خانه‌نشین شده‌اند و جای خود را به جوانان تازه‌کار داده‌اند.

عطاران بی‌تجربه
بسیاری از کاسبان قدیمی معتقدند امروزه این صنف جایگاه گذشته را ندارد. گزارش میدانی از 50مغازه عطاری در تهران و پرس‌وجو از تعداد اقلام عرضه، نشان می‌دهد که به‌طور میانگین عطاری‌ها فاقد گیاهان دارویی کمیاب و نایاب هستند، اغلب‌شان هم بیش از 100تا 150قلم جنس بیشتر ندارند و صاحبان عطاری بیشتر نقش فروشنده را دارند تا اینکه قادر به تجویز نسخه باشند، چرا که علم این کار را ندارند. عطارهای کهنه‌کار به تعداد انگشت‌های دست هم نمی‌رسند و برخی از این عطارباشی‌ها هم مانند محمد هنرور(یکی از عطاران کهنه‌کار با سابقه 45سال) تصمیم دارند این کار را رها کنند، چون می‌پندارند این کار اصالت سابق را ندارد و اعتبارشان زیر سؤال رفته است. وی در گفت‌وگو با همش
هری می‌گوید: «به‌رغم اینکه تعداد مغازه‌ها افزایش پیدا کرده، اما 98درصد عطاران هیچ تجربه‌ای ندارند. تعداد شرکت‌های تولیدکننده گیاهان دارویی هم افزایش بی‌رویه پیدا کرده است. مردم به صرف خرید اسم یک کالا وارد مغازه می‌شوند، اما به درصد خلوص عرقیات یا تازگی گیاهان دارویی توجهی ندارند. این کار، به این علت که دست اهلش نیست به‌شدت تحقیر شده است. معتقدم باید این تعداد عطاری را جمع کنند. البته به‌خاطر کسب‌وکار خودم نمی‌گویم، چون آخرین سالی است که فعالیت می‌کنم. اساتید بسیاری را می‌شناسم که دست از کار کشیده‌اند. درست است که اقبال عمومی زیاد شده، اما مردم عطاری را به چشم فلفل و زردچوبه می‌بینند نه محلی برای گرفتن نسخه درمان و طبابت. عطاری‌های الان لوکس‌فروشی شده‌اند». در عطاری‌اش 400قلم جنس وجود دارد که همه را  مرتب بسته‌بندی کرده و در قفسه‌ها گنجانده. از نوع بیانی که دارد می‌توان متوجه شد که کوهی از علم و تجربه را به‌عنوان اندوخته با خود یدک می‌کشد؛ « بارها پیش آمده کارگری که یک سال نزد من کار کرده و توانسته به‌خاطر استطاعت مالی مغازه بزند، در مدت کوتاهی مدعی طبابت شده. بدون دانستن بیماری مشتری، نسخه‌هایی می‌پیچد که گاهی هیچ تأثیری در درمان ندارد و از سوی دیگر مضر هم است. متأسفانه این فرهنگ غلط در جامعه فراگیر شده که می‌گویند گیاهان دارویی عوارض ندارد، درصورتی که دارد. مثلا کسی که قرص فشار خون می‌خورد نباید چای مکه یا برگ زیتون بخورد که افت فشارش را تشدید کند.»

وجدان کاری
وحید مرادی، صاحب یکی از مغازه‌های عطاری واقع در خیابان ولیعصر هم که 40سال دارد و علت فعالیت در شغلش را علاقه شخصی عنوان می‌کند، می‌گوید: «بسیاری از عطاران را می‌شناسم که از کار می‌دزدند یا کم می‌گذارند و یا هزار جور دوز و کلک می‌زنند تا بتوانند کاسبی کنند. گیاهان کهنه و تاریخ‌ مصرف گذشته به مشتری می‌دهند، درحالی‌که ماندگاری این گیاهان یک سال بیشتر نیست. ماندگاری در این شغل نیاز به وجدان کاری دارد، اما زمانی که مشتری وارد مغازه عطاری می‌شود محال است که کاسب، دست خالی راهی‌اش کند؛ حتی اگر جنس مورد نظر را نداشته باشد. در حالی‌ که اگر تجویزها درست باشد منجر به درمان می‌شود و این کار هم تا این اندازه بی‌اعتبار جلوه نمی‌کند».

کدام گیاه برای بیماری‌ام مفید است؟
بیشتر مشتریانی که به عطاری مراجعه می‌کنند عاری از هرگونه اطلاعاتی هستند و اغلب سؤالی که می‌پرسند این است:«کدام گیاه برای بیماری‌ام مفید است؟» مشتریان غالبا بدون دادن کمترین زحمتی به‌خود، به عطارها اعتماد می‌کنند و حتی حاضر نیستند نگاهی به ترکیب گیاهان خریداری‌شده بیندازند. اما هستند افرادی که علاقه‌مندانه به‌دنبال گیاه نایاب خود، تمام عطاری‌های شهر را زیر پا می‌گذارند. مهرنوش فرازی، یکی از این مشتریان پیگیر است که در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «اگر کل عطاری‌های شهر را بگردید هیچ عطاری‌ای را نمی‌توانید بیابید که 3486قلم گیاه دارویی شناخته‌شده در ایران را داشته باشد. عطاران ما حتی نام این گیاهان را هم نشنیده‌اند چه برسد به اینکه بخواهند آن را عرضه کنند. اما چرا یک عطار نباید با نام یگ گیاه در فرهنگ‌های متفاوت آشنا باشد درحالی‌که اقتضای این شغل است. با کمال تأسف بسیاری از عطاران ما این‌کاره نیستند. مردم به امیدی وارد این دکان‌ها می‌شوند، اما تجویزهای اشتباه، این رشته شغلی را بی‌اعتبار کرده است و من مقصر را نبود نظارت‌ها و دادن مجوزهای بی‌رویه به هر کسی می‌دانم».