کاوش معبد تاریخی نهاوند در بلاتکلیفی

سجاد سیف| نهاوند ـ خبرنگار :


فصل چهارم و نهایی کاوش معبد لائودیسه در منطقه دوخواهران نهاوند با پیگیری مسئولان و تامین اعتبار و تملک ملک مورد نظر هیات کاوش پس از سال‌ها وقفه و انتظار در تابستان سال جاری آغاز شد.

امیدواری مهدی رهبر، باستان‌شناس مشهور کشور و سرپرست هیات کاوش، و همچنین کشف دستکند تاریخی در خیابان اطراف دوخواهران نشانه‌هایی از قطعیت وجود معبد در منطقه دوخواهران به‌ ویژه پشت مسجد و امامزاده را تایید می‌کرد. اخیرا عملیات کاوش متوقف شده و نقل‌قول‌های متفاوتی در فضای مجازی و رسانه‌ها در مورد معبد بیان شده است که باعث نگرانی مردم بابت تاریخ پنهان‌مانده در دل خاک و انتظار برای تعیین تکلیف ساخت‌و‌ساز در منطقه دوخواهران شده است.

با توجه به اهمیت موضوع و تأکید امام ‌جمعه شهرستان مبنی بر تعیین تکلیف مسجد و ساخت‌و‌ساز در منطقه دوخواهران و ارزشمند بودن این اثر تاریخی و فرهنگی ضرورت دارد با فراهم کردن شرایط کار، این اثر باستانی زنده و احیا شود. این موضوع حمایت مقامات شهرستانی، استانی و سازمان میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری کشور را می‌طلبد که در توسعه گردشگری و اشتغال‌زایی شهرستان سهم بسزایی خواهد داشت. 


بافت فرسوده

رئیس میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری شهرستان نهاوند با اشاره به این‌که در محله دوخواهران با چالشی بزرگ مواجهیم، می‌گوید: با توجه به این‌که منطقه دوخواهران در بافت فرسوده شهر و روی گسل زلزله است ساخت‌وساز در این منطقه ممنوع و با محدودیت‌هایی روبه‌رو است و این برای اهالی منطقه و خانه‌های قدیمی آن تهدید به شمار می‌رود. 

محسن جانجان بیان می‌کند: پس از فعالیت هیات کاوش در محوطه ملک خریداری‌شده در پشت مسجد دوخواهران و دست یافتن به آثاری از دوره قاجاریه، سرپرست کاوش اعلام کرد برای دستیابی به آثار معبد به کاوش پشت دیوار مسجد و محل امامزاده نیاز داریم و ادامه کار به اخذ مجوز و رضایت هیات‌امنای مسجد و اداره اوقاف نیاز دارد. 

وی ادامه می‌دهد: با توجه به دغدغه هیات‌امنای مسجد برای فعالیت مسجد در ایام محرم و همچنین آسیب دیدن دیوار مسجد به علت گودبرداری غیراصولی و سیلاب و بارش‌های فروردین‌ماه، منتظر دستور مقامات شهرستان و رضایت هیات‌امنای ‌مسجد برای ادامه کاوش و تعیین تکلیف ساخت‌وساز در منطقه دوخواهران هستیم. 


تاریخچه

یک کارگر سنگ‌تراش به نام اصغر پاروند تنها کتیبه به خط یونانی در ایران را که به کتیبه لائودیسه شهرت دارد، کشف کرد. ممانعت او از قطعه‌قطعه‌کردن و فروختن این کتیبه به ‌منظور استفاده در ساختمان‌سازی،‌ باستان‌شناس‌ها را به نهاوند کشاند. از سال 1327 که مناطق پای قلعه و دوخواهران در فهرست آثار باستانی ثبت شد، معمای بزرگ تمدن یونانی در ایران همچنان بلاتکلیف مانده است. 

رهبر که سرپرستی کاوش‌های معبد لائودیسه را در شهرستان نهاوند برعهده دارد، در گزارش خود از نتیجه کاوش‌ها برای یافتن معبد لائودیسه بر مبنای کتیبه یونانی به‌ دست ‌آمده در نهاوند می‌گوید: شهرهای ایجادشده‌ای که تاریخ‌نویسان از زمان اسکندر مقدونی و جانشینان او در ایران و سایر متصرفاتشان به آنها اشاره می‌کنند، الکساندریا، آپامه‌آ، آنتیوخیا و لائودیسه‌آ نام داشته‌اند. 

به گفته وی، اسکندر و جانشینان او به‌ منظور تسلط بر ایران، اسکان یونانی‌های مهاجر را در این کشور در دستور کار خود قرار دادند و برخی شهرهای ایران را به‌منظور امتزاج 2 تمدن ایران و یونان توسعه دادند و یونانی‌ها را در آنها ساکن کردند. 

رهبر عنوان می‌کند: نقل است اسکندر به همراه خود، معمار، مجسمه‌ساز، مورخ، معلم و تاجر به ایران آورده است. حتی براساس آنچه مرحوم حسن پیرنیا در کتاب «ایران باستان» به آن اشاره کرده است، اسکندر مقدونی با نگاه یونانی‌ کردن ایران همسری ایرانی اختیار کرد و به 80 تن از سرداران خود نیز توصیه کرد با دختران ایرانی ازدواج کنند.

اسکندر 12 سال سلطنت کرد و هرگز نتوانست بر ایران مسلط شود، اما اسلاف او توانستند نشانه‌هایی از تمدن یونانی را در ایران بر جای بگذارند. اسلاف اسکندر مقدونی بسیار تلاش کردند تا یونانی‌مآبی و یونان‌دوستی را در ایران رواج بدهند. 

سرپرست کاوش‌های معبد لائودیسه در ادامه توضیح می‌دهد: سلوکی‌ها در ایران به فرمانروایی سلوکوس، از سرداران اسکندر مقدونی، برای یونانی ‌کردن ایرانی‌ها بسیار تلاش کردند. براساس گزارش‌های باستان‌شناسی، آنها توانستند خط و زبان یونانی را در میان اشراف و درباریان ایران رواج دهند.

حتی سکه‌هایی که در اوایل دوره اشکانی در ایران ضرب شد به خط و زبان یونانی است و عنوان فیل هلن، یعنی دوستدار یونان، نیز با هدف همان یونانی‌مآبی بر سکه‌های ایرانی نقش بست. در شهر باستانی لائودیسه نیز که در دوره ساسانیان به نهاوند تغییر نام یافت، برخی پایه ستون‌ها، سرستون‌ها و تزئینات به ‌دست‌ آمده در کاوش‌های باستان‌شناسی مشخص کرد که تلاش بسیاری برای ترویج معماری یونانی شده بود. 

این باستان‌شناس که در جست‌وجوی معبد لائودیسه یونانی در ایران است و در کاوش‌های باستان‌شناسی خود به نتایج جالبی دست ‌یافته است، می‌گوید: از جمله شهرهای ایجادشده در غرب ایران توسط سلوکی‌ها که از اسلاف اسکندر مقدونی بودند، لائودیسه در نهاوند است که به نام همسر آنتیوخوس سوم نامگذاری شد.

رومن گیرشمن، باستان‌شناس مشهور آلمانی، که از کشف کتیبه لائودیسه اطلاع یافت به شهر نهاوند سفر و اعلام کرد که محوطه باستانی نهاوند به بهانه تهیه خاک و سنگ برای بناهای جدید زیر و رو شود. او توانست در کاوش‌های باستان‌شناسی به مجسمه‌های مفرغی کوچک از خدایان باستانی یونان و یک قربانگاه سنگی دست یابد که گمانه‌های وجود شهرهای یونانی در ایران و نهاوند را تقویت کرد. 


امامزاده دوخواهران

بنای مذهبی دوخواهران نهاوند در میان مردم محلی به امامزاده دوخواهران شناخته می‌شود و مردم محلی این بنا را منتسب به خواهران امام رضا (ع) می‌دانند.

به گفته سرپرست کاوش‌های معبد لائودیسه، هیأت باستان‌شناسی معبد لائودیسه اکنون به این نتیجه رسیده است که این معبد باید جایی در اطراف همین بنای مذهبی دوخواهران یا حتی زیر این بنای تاریخی قرار داشته باشد. مبنای جست‌وجوی هیأت باستان‌شناسی به سرپرستی رهبر نیز همان متن کتیبه یونانی لائودیسه است که در شهرستان نهاوند کشف شد. 

وی خاطرنشان می‌کند: در کتیبه یونانی نهاوند، آنتیوخوس سوم پادشاه سلوکی که از سال 223 تا 187 پیش از میلاد مسیح حکومت می‌کرد به ساتراپ محل دستور داد نیایش همسرش لائودیسه را که به مقام کاهنه بزرگ ارتقا یافته بود، همگانی کنند و این موضوع را روی سنگی بنویسند و در مقابل مهم‌ترین معبد شهر نصب کنند. جدیدترین تخمین باستان‌شناس‌ها ارتباطی است که معبد لائودیسه با بنای مذهبی دوخواهران در نهاوند پیدا کرده است. 

سرپرست کاوش‌های معبد لائودیسه معتقد است: با توجه به شواهد، مدارک و تحقیقات هیأت گمانه‌زنی، موجودیت امامزاده دوخواهران نهاوند نمی‌تواند قدیمی‌تر از دوره ایلخانی تاریخ‌گذاری شود.

ممکن است امامزاده دوخواهران نهاوند نیز مانند برخی اماکن باستانی و تاریخی در سیر تحولات تاریخی ایران هوشمندانه و توسط مردم با منتسب‌کردن به امامزاده یا یک عالم دینی و اجتماعی مورد وثوق از تخریب‌ها در امان مانده باشد.