چرا تحریم‌های جدید بیش از تحریم‌های قبلی در بازار ایران تنش ایجاد کرده است؟
تمدید تلخ
هادی حق‌شناس و جمشید عدالتیان از تفاوت تحریم‌های جدید با انواع قبلی می‌گویند
مائده امینی
-رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا - اعلام حالت اضطراری کرد و 12میلیارد دلار از دارایی‌های ایران را بلوکه و واردات نفت از کشورمان را ممنوع کرد؛ قصه انگار از همین‌جا شروع شد. در تمام این 40سال هر بار به بهانه‌ای تحریم تازه‌ای به فهرست قبلی‌ها افزوده شد و کار به جایی رسید که در سال‌های90 و 91، شدیدترین‌‌ها علیه ایران وضع و اجرا شد؛ تحریم‌های نفتی و بانکی به شدت عرصه را برای مبادله مالی تنگ کرد. اما پس از به سرانجام رسیدن برجام گشایش‌هایی در این حوزه رخ داد ولی سال‌های پسابرجام به عدد3 نرسید و با عوض‌شدن جریان فکری حاکم بر آمریکا به‌واسطه روی کار آمدن ترامپ، ورق برگشت.
ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده- به شکل غیرقانونی در هجدهم اردیبهشت سال97، از توافق برجام خارج شد و در ماه جاری تأکید کرد که علاوه بر تمدید تحریم‌های باطل‌شده قبلی، صادرات نفت ایران را به صفر خواهد رساند؛ ادعایی که غیرقابل تحقق است اما تاثیراتی دارد. اما چرا تحریم‌های تمدید‌شده همان سال‌ها، حالا انگار آشفتگی بیشتری ایجاد کرده؟ آیا ما دیگر تاب جنگ اقتصادی نداریم یا دونالد ترامپ برا‌یمان خصمانه‌تر از باراک اوباما خط و نشان کشیده‌است؟
شوک ناگهانی
تقریبا همه‌‌چیز دست به‌دست هم داده است تا این تحریم‌ها، هزینه بیشتری به ایران تحمیل کند. هادی حق‌شناس اقتصاددانی است که باور دارد علت تأثیرپذیری بالای امروز ما از تحریم‌های اخیر سیاستگذاری‌های اشتباه برخی بخش‌های کشور است. او به همشهری می‌گوید: برای اینکه بدانیم چرا تحریم‌های کنونی مؤثرتر از تحریم‌های سابق است باید ابتدا از خود سؤال کنیم بازار کدام کالاها بیشتر از بقیه به‌هم ریخته و دچار نوسانات شدید قیمت شده است؟ در مرحله بعد بررسی‌کنیم علت نوسان‌های شدید این بازارها چیست؟ حق‌شناس می‌افزاید: دلار یکی از مهم‌ترین کالاهایی است که در یک سال اخیر نرخ آن بسیار بالا رفته است. علت چه بود؟ با وجود توصیه‌هایی که بارها به دولت شد، در سال‌هایی که فرصت انجام یکسان‌سازی نرخ ارز وجود داشت، نسبت به آن اقدامی نشد؛ لذا وقتی یک شوک خارجی وارد شد، نرخ دلار تا 4برابر افزایش پیدا کرد.
در چنین شرایطی قطعا افزایش نرخ ارز گناه برجام نیست. اگر دنبال مقصر هستیم باید سراغ بانک مرکزی برویم که یک فرصت تاریخی برای انجام یکسان‌سازی نرخ ارز داشت، اما آن را از دست داد.
حق شناس ادامه می‌دهد: وقتی قیمت ارز چند برابر می‌شود و به هر دلیلی محدودیت در واردات ایجاد می‌کنیم، طبیعی است که خودروی خارجی چندبرابر شود و به واسطه آن بازار خودروهای داخلی هم به‌هم بریزد.
این اقتصاددان می‌گوید: مشکلات کنونی جامعه ما ریشه در مدیریت غلط و اقتصاد تکیده داخلی ما دارد. آیا نرخ پیاز و سیب‌زمینی به نرخ دلار بستگی دارد که ما امسال با پیاز 12هزار تومانی مواجه شده‌ایم؟ عدم‌توانایی برای تنظیم بازار حس می‌شود. حق‌شناس بر این باور است که به موقع و در زمان و مکان مناسب تصمیم‌گیری نشده است. برای مثال سال‌هاست که اقتصاددانان فریاد می‌زنند نقدینگی باید کنترل شود. وقتی رشد نقدینگی 25تا 30درصد است و دولت و بانک‌ها به بانک مرکزی بیش از 30هزار میلیارد بدهکار هستند، یعنی مدیریت داخلی ما غلط است و همه اینها تأثیرپذیری ما از تحریم‌ها را بیشتر می‌کند. او در پاسخ به اینکه در سال91 چه سیاست‌های تأثیرگذاری ما را نسبت به امروز کمتر کرده بود، می‌گوید: در سال90، 120میلیارد دلار درآمد ارزی ناشی از فروش نفت (به‌واسطه قیمت جهانی بالای آن) داشتیم. اما در سال گذشته حداکثر 40میلیارد درآمد ارزی ناشی از فروش نفت داشته‌ایم؛ کمتر از یک دوم.
سیاست‌های غلط عامل آشفتگی
سیاست‌های غلط داخلی را یکی از عوامل آشفتگی این روزهای بازار ایران و تأثیرپذیری بالای آن از تحریم‌ها می‌دانند. جمشید عدالتیان، اقتصاددانی است که هوشمندشدن تحریم‌ها را عامل مهمی در افزایش نفوذپذیری آن در ایران می‌داند. او به همشهری می‌گوید: تحریم‌های جدید دقیق‌تر از گذشته است و همین امر میزان تأثیرگذاری آن بر اقتصاد ما را از سال90 بیشتر کرده است؛ این مهم‌ترین تفاوت تحریم‌های کنونی با تحریم‌های گذشته است.بسیاری از روش‌هایی که ایران در سال‌های گذشته برای دور زدن تحریم‌ها از آن استفاده می‌کرد، شناسایی شده است.
عدالتیان ادامه می‌دهد: همچنین این‌بار آمریکا مصرتر از بار گذشته است و همین باعث شده که از تمامی ابزارهای قدرتی خود در جهان برای فشار آوردن به ایران استفاده کند. اگر به 10سال پیش نگاه کنیم، وقتی دنیا می‌خواست صدام را تحریم کند از روش‌های نظامی استفاده می‌کرد، اما امروز ابزارهای مؤثری در دست قدرت‌های اول جهان است که به کمک آنها می‌توانند بدون استفاده از نیروهای نظامی، یک کشور را تحت فشار قرار دهند. در واقع با وجود اینکه ما این‌بار توسط اروپا تحریم نشده‌ایم اما دست کشورهای اروپایی مانند گذشته برای مراوده مالی با ایران بسته است.
این فعال اقتصادی می‌افزاید: برای مثال در ماجرای تحریم‌های سال90، وقتی حواله‌ای در چند صرافی دست به‌دست می‌شد، رهگیری آن برای کشورهای دیگر آسان نبود و حتی ممکن بود آن را گم کنند، اما امروز هرقدر هم که یک حواله دست به‌دست شود، رد آن زده می‌شود. پیدا کردن مسیر حرکت پول که تا همین چند سال پیش تقریبا نشدنی بود، حالا به‌واسطه تحریم‌های هوشمند مسیر شده است.
عدالتیان می‌گوید: آمریکا امروز تمام تمرکز خود را بر نفت ایران گذاشته است و در اولویت‌های بعدی هم روی صنعت‌های بزرگی مثل پتروشیمی و خودروسازی تمرکز کرده است.
