پایان عصر فیلترینگ

مجید رضاییان؛ استاد دانشگاه و پژوهشگر روزنامه‌نگاری

دوران فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی به پایان رسیده است. برای روشن شدن این موضوع به لحاظ ساختاری این مبحث را تجزیه و تحلیل می‌کنم تا اثبات شود این اقدامات منقضی و بی‌فایده است؛ اکنون ما در دوره «وب2» به سر می‌بریم. وب2 یا دوره شبکه‌های اجتماعی از سال2005 میلادی آغاز شده و تا سال2020 ادامه خواهد داشت.

از سال2020 ما وارد دنیای تازه‌ای می‌شویم که با وب2 (شبکه‌های اجتماعی) و وب‌یک (وب‌سایت‌ها) بسیار متفاوت است. در دوره پیش‌رو (وب3) کتاب جدیدی از علم ارتباطات گشوده خواهد شد و کل فضای ساختاری وب از 3عنصر به 4عنصر افزایش پیدا می‌کند؛ یعنی به متن(Text)، صدا (Voice)، تصویر(image) عنصر تازه‌ای تحت عنوان هوشمند‌سازی‌ (Intelligence ) افزوده می‌شود. بنابراین وب3 ما را وارد دنیای هوشمند می‌کند. اساسا وقتی وب3 به‌منصه ظهور می‌رسد رابطه بین شهروند (Citizen) با حکومت و دولت ( Government) به قدری تغییر پیدا می‌کند که اعمال حاکمیتی به حداقل می‌رسد. در این دوره با جهانی روبه‌رو خواهیم شد تحت عنوان «جهان داده‌ها». تعاریفی مانند اطلاعات، تغییرات جدیدی پیدا می‌کند. به‌طرزی که اکنون بحث روزنامه‌نگاری واقعیت افزوده ( Augmented reality journalism ) مطرح است. اکنون در آغاز سال2019 میلادی به سر می‌بریم و تا آغاز دوران وب3 تنها 12‌ماه فاصله داریم؛ فرقی نمی‌کند کجای گیتی، این تحول ارتباطی در همه دنیا رخ می‌دهد و کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. با توجه به این مرحله‌ گذار و انقلاب ارتباطی اساسا بحث در مورد فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی بحث منقضی و تاریخ گذشته است. این بحث دیگر ماهیت خود را از دست داده است. از این‌رو محدودیت‌سازی‌ و فیلترینگ برای شبکه اجتماعی (اینستاگرام) و پیام‌رسان‌ها (تلگرام) صددرصد پاسخگو نیست. این اتفاق در مورد فیس بوک هم رخ داد اما با شکست مواجه شد.

«شبکه اجتماعی تهدید است. شبکه اجتماعی فرصت است»؛ این 2دیدگاه مطرح در رابطه با شبکه‌های اجتماعی است. قطعا در این رابطه دیدگاه سوم و البته منطقی‌تری وجود دارد که عنوان می‌کند شبکه‌های اجتماعی ضمن اینکه می‌تواند فرصت باشد می‌تواند تهدید هم باشد. این موضوع نیز برای همه کاربران صدق می‌کند فرقی نمی‌کند ایران یا جای دیگر.

حضور قدرتمند در شبکه اجتماعی به مثابه استفاده از فرصت‌هاست. درست مانند همان اتفاقی که در توییتر شاهد هستیم اینکه ایرانیان بتوانند موضوعی را هشتک کنند و به هشتک برتر دنیا تبدیل شود.

به قول آقای محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه «نشانه قدرت و فرصت است.» با حضور مؤثر در شبکه‌های اجتماعی ما می‌توانیم صدای‌مان را به گوش مردم دنیا برسانیم، فرهنگ، تمدن و تاریخ، فضیلت‌ها، دیدگاه‌ها، توانایی‌ها، استعداد‌ها، نوآوری‌ها، خلاقیت‌ها و ارزش‌هایمان را معرفی کنیم. بنابراین می‌توان از شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان یک فرصت استفاده کرد اما شرط استفاده از این فرصت حضور است و دوم افزایش حضور؛ قطعا فیلترینگ محدود‌سازی‌ نیست. در این زمینه لازم است دیدگاه‌ها تغییر پیدا کند. فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی آن هم در شرایط کنونی که مردم از هر جهت تحت فشار هستند، به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود؛ ما در تحریم به‌سر می‌بریم اما اکنون فضای بین‌المللی خیلی به‌نفع آمریکا نیست در این شرایط چرا باید خود را از شبکه‌های اجتماعی محروم کنیم!؟

اکنون ما بیش از هر زمان دیگر به حضور در شبکه‌های اجتماعی نیازمندیم اما این در حالی است که دستور فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی یکی پس از دیگری
صادر می‌شود!