آرام باش و تک‌شاخ‌ها را دنبال کن

ندا لهردی:

هرچند در آخرین فهرست پرفروش‌‌ترین کتاب‌های سال 2016  باز هم هری‌پاتر خبرساز شد و جی.کی. رولینگ را با کتاب «هری‌پاتر و فرزند نفرین‌شده» به جایگاه اول رساند، اما فهرست امسال با نام جیمی‌اولیور آغاز شده است؛ نویسنده‌ای که 40سال از آخرین حضورش در صدر فهرست بهترین کتاب‌های سال می‌گذرد. درحالی‌که اولیور به شکل اسرارآمیزی بعد از سال‌ها توانست جایگاه اول این فهرست را در اختیار بگیرد، همچنان در میان 10عنوان برتر، نام‌های تکراری مانند دیوید ویلیامز را می‌بینیم.

گاردین به‌تازگی به سیاق هر سال فهرستی از 100 کتاب پرفروش و برتر سال را منتشر کرده است؛ فهرستی معتبر که حضور در آن برای نویسندگان اهمیت زیادی دارد. این قهرمانانِ کریسمسی و تقریبا همیشگی توانستند بدون مشکل خاصی جایگاه خودشان در این فهرست را حفظ کنند یا دوباره به‌دست بیاورند؛ چون نام‌‌های بزرگی مانند بیل بریسون، هارپرلی، الکس فرگوسن و نیز رولینگ و جیمز تنها توانستند در فهرست پرفروش‌‌‌ترین کتاب‌‌های کریسمس با یکدیگر رقابت کنند و درنهایت آمارهای مربوط به فروش مثل همیشه نقش تعیین‌کننده خودشان را بازی کردند. ظاهرا این روند از این نظر هم مفید بوده که توانسته است این چالش‌ها را که قبلا به رقابت‌های محدود میان نام‌های نه‌چندان ماندگار منتهی می‌شد، کمتر کند و از سوی دیگر، آنها را با روال مشابه دیگری از نظر تأثیر تجاری در سال2017 جایگزین نکند.

درست به همین دلیل هم هست که  کتاب‌های رنگ‌آمیزی بزرگسالان مانند «آرام باش و تک‌‌شاخ‌ها را رنگ بزن» همچنان در میان محبوب‌‌ترین کتاب‌ها قرار دارند اما دیگر نمی‌توانند جایگاه‌های برتر فهرست پرفروش‌‌ترین‌ها را به‌خودشان اختصاص بدهند و در بهترین حالت، تنها می‌مانند. حالا از چهره‌های محبوب یوتیوبی که می‌توانستند به دنیای کاغذ و کتاب بیایند و البته کتاب‌های راهنمای بازی‌های ویدئویی ماین‌کرافت هم خبری نیست. با این اوصاف منطقی به‌نظر می‌‌رسد که در فهرست امسال حتی دیگر جایی برای نسخه‌های جدید کتاب‌های کودک محبوبی مانند «پینه‌دوز» و مجموعه کتاب‌های «انید بیلتون» (که دست‌‌کم 3 جایگاه از فهرست 20 کتاب برتر سال2016 را در اختیار داشتند) وجود نداشته باشد.

دستور پخت‌های ازمدافتاده 

روندهای دیگر هم نشانه‌هایی مثبت از تغییرات جدید دارند. کتاب‌های «رژیم غذایی» و «تناسب اندام» نوشته جو ویکز که در فهرست سال2016 جایگاه سوم و هفتم را داشتند، در فهرست امسال در بهترین حالت توانسته‌اند رتبه‌های 17و 31 را به‌خود اختصاص دهند. کتاب گردشگری معروف «به سمت آب» از پائولوهاوکینز هم نتوانست با کتاب «دختری در قطار» رقابت کند و درنهایت به‌دنبال محبوبیت فیلمی که از روی آن ساخته شد، رتبه یازدهم را در اختیار گرفت.

درنهایت کتاب پائولو هاوکینز با تمام ظرافت‌های زنانه‌‌ای که نویسنده‌اش به خرج داده است، در جایگاه 33 قرار گرفت. در این میان اما حضور نیرومند «زن و شوهر همسایه» اثر شاری لاپنا، بانوی نویسنده کانادایی، توجه بسیاری از منتقدان و کارشناسان را به خود جلب کرد تا عنوان سومین کتاب پرفروش سال2017 را از آن خود کند. حالا شاری‌لاپنا، تنها نویسنده زن حاضر در میان نویسندگان 10 کتاب پرفروش سال گذشته میلادی است.

البته هرچند 9عنوان برتر فهرست امسال در قبضه نویسندگان مرد است،  اما نویسندگان زن 50 جایگاه از کل این فهرست را در اختیار گرفته اند تا در تحلیل نهایی حضور پررنگی در این رقابت داشته باشند. درواقع ژانرهایی که زمانی طرفداران زیادی داشتند، حالا به‌تدریج محبوبیت‌شان را از دست می‌دهند.

با این‌حال موفقیت و برتری کتاب اولیور نشان داد که کتاب‌های آشپزی هنوز هم طرفداران خاص خودشان را دارند. اما در فهرست 100 کتاب برتر سال2017 کتاب‌های آشپزی همچنان در اقلیت هستند و تنها ماری بری (در جایگاه 29) و نیجلا لاوسن (در جایگاه 56) با مجموعه دستور پخت‌‌های سنتی، اولیور را در این مسیر همراهی کرده‌‌اند. البته تام کریج (در جایگاه41) توانست با کمی خلاقیت و ارائه کتابی با دستور پخت‌های رژیمی که این روزها طرفداران زیادی در سراسر دنیا دارد، لاوسن را پشت‌سر بگذارد.

هیجان به سبک کودکانه‌های جنایی 

داستان‌های زندگی هنرمندان و افراد مشهور به قلم خودشان هم بازنده دیگر فهرست امسال‌ هستند. اتوبیوگرافی‌ها ظاهرا دیگر طرفدار زیادی ندارند و به همین دلیل کتاب «دروغ‌ها و حکایت‌ها» نوشته دیوید جیسون تنها نماینده این ژانر در فهرست بهترین کتاب‌های امسال بود. بااین‌حال کتاب‌های کودک همچنان محبوب و پرطرفدارند؛ به‌طوری‌که جدیدترین فهرست بهترین کتاب‌های سال، 39عنوان این ژانر را در خود جا داده است و ویلیامز 11 عنوان از این تعداد را به‌تنهایی در اختیار دارد. جالب است بدانید که در این فهرست 23 عنوان داستان جنایی و هیجان‌انگیز به چشم می‌خورد تا درنهایت کتاب‌های کودکان و داستان‌های جنایی روی‌هم‌رفته 62درصد از کل کتاب‌های محبوب و منتخب سال2017 را تشکیل می‌دهند.

در این میان رمان‌های عام پسند مثل سال‌های گذشته همچنان محل توجه هستند و محبوبیت زیادی دارند؛ درواقع این کتاب‌ها در غیاب داستان‌های ادبی که حالا خطر حذف‌شان از فهرست با انتقاد بسیاری از کارشناسان و نهادهای حوزه کتاب مواجه شده است، سهم قابل توجهی از فهرست پرفروش‌‌ترین عناوین سال را به‌خود اختصاص داده‌‌اند. در این میان «حکایت خدمتکار» اثر مارگارت آتوود که نخستین‌بار 32سال پیش منتشر شده بود، جایگاه دوازدهم را در فهرست امسال در اختیار گرفت.

در این فهرست عناوین «راه‌آهن زیرزمینی» از کولسان وایت‌هد در جایگاه 74، «گردش زمان» از زادی‌اسمیت در جایگاه 86 و «دختران» از اِما کلین در جایگاه 89 توانستند با داستان‌های تجاری و پرفروش رقابت کنند. با این ‌همه در ژانر ادبی کتاب‌هایی مانند «مار بزرگ اسکس» از سارا پری با رتبه27، «مینیاتوریست» از جسی برتون با رتبه 37 و نیز رمان «قدرت» برنده جایزه بایلیز (معتبرترین جایزه ادبی انگلستان که به بهترین داستان‌های نوشته زنان اهدا می‌شود) از نائومی آلدرمن با رتبه47، محبوبیت بیشتری از رقبای خود داشته‌اند.

کتاب‌های غیرداستانی هم سهم قابل‌قبولی از فهرست امسال را در اختیار گرفتند تا از حاشیه سنگین رقبای داستانی بیرون بیایند. پدیده محبوب «داستان‌های شب برای دختران عاصی» که از زمان انتشارش در مارس2017 در فهرست پرفروش‌های هر هفته قرار داشت، در فهرست بهترین‌های سال، جایگاه19 را به‌خود اختصاص داد. در میان عناوین سیاسی هم کتاب «زندانیان جغرافیا» که در فهرست امسال رتبه38 را گرفته، محبوب‌‌ترین بوده است. درحالی‌که فهرست محبوب‌ترین و پرفروش‌‌ترین کتاب‌های سال2016 سرشار از خوش‌بینی نسبت به تغییرات تازه و جالب بود، فهرست سال2017 اتفاق و شگفتی چندانی نداشت تا چشم‌ها همچنان در جست‌وجوی خلاقیت و هیجان به سال جدید میلادی باشند و به عناوینی که در راهند.

«شاری لاپنا» تنها نویسنده زن حاضر در جمع نویسندگان 10 کتاب پرفروش سال 2017 است.