میلیون‌ها انسان در حسرت یک تکه نان

سمیرا مصطفی‌نژاد

هدر‌دادن غذا خیلی ساده‌است؛ مثل آب‌خوردن. خیلی راحت آنچه در بشقاب، دیس یا دیگ مانده و به هر دلیلی نمی‌خوریم را بی‌توجه به زحمتی که برای فراهم‌آمدن ترکیبات آن کشیده شده، سرمایه‌ای که صرف خریداری آنها شده‌ و عرقی که برای طبخ‌شان ریخته شده، راهی سطل زباله می‌کنیم و شاید چون اسمش شده ته‌مانده، ‌اگر پر شالمان به آن ته‌مانده بگیرد، چندشمان هم بشود. به همین راحتی، سالانه 18.1 میلیارد تن غذا نه در سراسر جهان، بلکه در سراسر بخش‌هایی از جهان که مردمش شکمی سیر و دلی بی‌غم نان دارند، دور ریخته می‌شود.

این ماجرا بخشی دردناک‌تر هم دارد، در دنیا میلیون‌ها انسان گرسنه زندگی می‌کنند؛ انسان‌هایی که به گفته مهاتما گاندی، «به اندازه‌ای گرسنه‌اند که خداوند تنها در قالب تکه‌ای نان می‌تواند بر آنها پدیدار شود». زمانی ‌که آمار گرسنگان جهان کنار حجم غذاهای هدرداده‌شده قرار می‌گیرند، سادگی هدر‌دادن غذا که حتی شاید در جوامعی به اشتباه نشانی از تمول یا برتری طبقه اجتماعی باشد، چهره‌ای ترسناک‌ به‌خود می‌گیرد؛ براساس آخرین آمار فائو- ‌سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد- حدود 821میلیون انسان گرسنه روی کره زمین زندگی می‌کنند.

بیایید کمی حساب و کتاب کنیم. 18.1میلیارد تن برابر است با یک‌تریلیارد و 180میلیارد کیلوگرم غذا که برابر می‌شود با یک‌سوم کل غذای مورد نیاز جهان یا روزانه 3‌میلیارد و 230میلیون کیلوگرم غذا. اگر متوسط مصرف روزانه غذای یک انسان معمولی را 8.1کیلوگرم درنظر بگیریم که از نظر گروهی از متخصصان تغذیه نیز می‌تواند رقمی معقول باشد، این حجم غذای هدررفته در سال می‌تواند نزدیک به 2 میلیارد انسان را سیر کند، این یعنی سالانه در ازای هر انسان گرسنه 1436کیلوگرم غذا دور ریخته می‌شود، یا از زاویه‌ای دیگر، شکم‌سیرهای جهان، سالانه منبع غذای 798روز یک انسان گرسنه، ‌یعنی منبع غذایی تقریبا 2 سال او را دور می‌ریزند. این هدررفت غذا در سال، 750میلیارد دلار خسارت مالی نیز به بار می‌آورد.

مواد غذایی تنها بر سر سفره‌های غذا دور ریخته نمی‌شوند، غذا در هر مرحله‌ای ممکن است هدر داده شود؛ فرایندی که از مزارع و کارخانه‌ها آغاز شده و به میز یا سفره غذا ختم می‌شود و گاه تنها ظاهر غذاست که چنین سرنوشتی برایش رقم می‌زند. در مزارع، ‌محصولاتی که زدگی دارند، یا خوشایند به‌نظر نمی‌آیند برداشت نمی‌شوند، در فروشگاه‌ها، کارگران سبزیجات و میوه‌های معیوبی که قابل مصرف نیستند را دور می‌اندازند و در خانه‌ها نیز آنچه از مواد غذایی باقی می‌مانند، پیش از آنکه زمان فساد آنها فرارسیده باشد، دور ریخته می‌شوند. براساس آمارهای سازمان ملل، 17درصد از مواد غذایی که در آمریکای شمالی کشت می‌شوند، در مزارع از بین می‌روند؛ آماری که از نظر کشاورزان بیشتر هم می‌تواند باشد، به‌ویژه در مورد محصولاتی مانند سیب‌زمینی که گاه تقریبا نیمی از آن هرگز به زنجیره غذایی انسان وارد نمی‌شود. مثالی دیگر توت‌فرنگی است که عمر تازگی آن کوتاه است. کمتر از نیمی از محصول توت‌فرنگی در آمریکا در مزارع نابود می‌شوند، 55درصد از توت‌فرنگی‌هایی که به بازار می‌رسند مصرف می‌شود که از این میزان نیز 10درصد در فروشگاه‌ها و 35درصد در خانه‌ها دور ریخته می‌شوند.

حمل‌ونقل محصولات غذایی پس از مرحله مزارع، عامل دیگر هدررفت مواد غذایی است، به‌ویژه مواد غذایی‌ای مانند لبنیات، گوشت و غذاهای دریایی که فاسد‌شدنی هستند. خطای انسانی در تنظیم دمای یخچال‌ها یا حوادث می‌تواند به نابودی سریع بخش زیادی از این مواد منجر شود.

در مراحل بعدی، محصولاتی که ‌تر و تازه و سالم به فروشگاه‌ها رسیده‌اند، ممکن است به‌دلیل بالا‌بودن تعداد محصول یا کم‌فروش‌بودن آنها، برای مدتی در قفسه‌ها باقی بمانند که این پدیده معمولا مساوی است با دور ریخته‌شدن، به‌ویژه در شهر‌های آمریکایی این کار بسیار رایج است. از میان 62درصد سبزیجاتی که از مزارع وارد فروشگاه‌ها می‌شوند، 14درصد از آن در فروشگاه‌ها و 24درصد از آن در خانه‌ها دور ریخته می‌شوند.

براساس آمارهای فائو، بعضی از مواد غذایی بیش از دیگر مواد دور ریخته می‌شوند. بیشترین میزان هدررفت مواد غذایی به گروه گیاهان غده‌دار مانند سیب‌زمینی یا چغندر تعلق دارد که 45درصد از حجم این محصولات در سال دور ریخته می‌شود. تنها در اقیانوسیه و آمریکای شمالی،5 میلیون و 814هزار تن ریشه و غده گیاهی دور ریخته می‌شوند که این برابر است با بیش از یک میلیارد گونی سیب‌زمینی. پس از آن، میوه‌ها و سبزیجات بیشترین میزان هدررفت در جهان را دارند، کمی کمتر از 45درصد؛ یعنی تقریبا نیمی از میوه‌ها و سبزیجات تولید شده در جهان دور ریخته می‌شوند که این میزان برابر 7/3تریلیارد عدد سیب است. علاوه بر این، 35درصد از مواد غذایی دریایی نیز در جهان پیش از مصرف نابود می‌شوند، 8درصد از ماهی‌های صیدشده در جهان به دریا بازگردانده می‌شوند که البته در بیشتر موارد مرده‌اند، رو به مرگند یا به‌شدت آسیب‌ دیده‌اند. غلات گروه بعدی است که حجم بالایی هدررفت دارد. 30درصد از مواد غذایی خانواده غلات در جهان دور ریخته می‌شوند. در کشورهای صنعتی، مصرف‌کنندگان 286میلیون تن محصولات غلاتی را دور می‌ریزند که این میزان برابر است با 763میلیارد جعبه پاستا. در ادامه، حبوبات و دانه‌های روغنی با 22درصد دورریز، مواد گوشتی با بیش از 20درصد دورریز و لبنیات با کمتر از 20درصد هدررفت، در رتبه‌های بعدی دورریز غذای جهان قرار دارند. تنها در اروپا 29میلیون تن محصولات لبنی از بین رفته یا دور ریخته می‌شوند که این حجم برابر 547میلیارد تخم‌مرغ است.

ما در شرایطی این حجم از مواد غذایی را دور می‌ریزیم که گرسنگی در جهان معضلی بزرگ و رو به رشد است. براساس پژوهش‌های فائو، آمار افرادی که در جهان دچار سوء‌تغذیه هستند یا در معرض سوءتغذیه قرار دارند، از 804میلیون نفر در سال 2016، به بیش از 821میلیون نفر رسیده‌است. آفریقا با داشتن بیشترین جمعیت مبتلا به سوء‌تغذیه- بیش از 256میلیون نفر- رتبه اول گرسنه‌های جهان را دارد و پس از آن آمریکای جنوبی در رتبه دوم قرار گرفته‌است.