نوازش گوش‌جان مشتاقان

شیوا نوروزی

مولانا دیر وقتی است که در موسیقی ایرانی حضور مسلمی دارد اما این حضور در موسیقی روز جوان‌پسندانه که به آن موزیک پاپ می‌گویند ، فراگیر نبوده است. با وجود این، در سال‌‌های اخیر نسلی جدید از آهنگسازان و خواننده‌های پاپ به استفاده از اشعار این شاعر بزرگ علاقه‌مند شده‌ و در انتخاب ترانه‌ها به سراغش می‌روند.

امیر بی‌گزند

محسن چاوشی، یکی از خواننده‌‌های پرطرفدار در ایران است ولی شاید زمانی که تصمیم گرفت صدایش را با اشعار مولانا کوک کند نمی‌دانست که اثرش در فهرست پرفروش‌های سال95 قرار می‌گیرد. آلبوم «امیر بی‌گزند» در 3روز ابتدای انتشار خود، رکورد پرفروش‌ترین آلبوم «بیپ تونز» را شکست و در سی‌ودومین جشنواره موسیقی فجر نیز به‌عنوان بهترین آلبوم موسیقی پاپ به جایزه «باربد» رسید. آواها در امیر بی‌گزند از اذان موذن شروع می‌شود و به آواهای دیگری که ایرانی نیستند و شبیه دعا هستند ختم می‌شود. چاوشی در تنظیم این آهنگ از حال خود با مولانا می‌گوید؛ شعرهای مولانا فقط روح است و جان محض. در این قطعه همه در حال عبادتند. هیچ قضاوتی در مورد هیچ آدمی وجود ندارد و همه اجزا در حال پرستش و سجده‌اند. همه یکجا وصلند و با اجزای طبیعت یکی شده‌اند. آدم‌ها در این قطعه امنیت و آرامش دارند و حالشان خوب است. چاوشی در این سال‌‌ها سعی کرده ارتباط مجددی بین پاپ مدرن و اشعار ناب فارسی ایجاد کند و مخاطبان جوان را با این اشعار و فرهنگ غنی فارسی پیوند دهد.

هجرانی در یادها 

در غم هجر روی تو، رفته ز کف قرار دل/ گر ننمایی‌ام تو رخ، وای به حال زار دل/ نیست شبی که تا سحر، خون نفشانم از بصر/ زآن که غم فراق تو، کرده تمام کار دل/ آمده‌‌ام که سر نهم، عشق تو را به سر برم...

هنوز هم شنیدن قطعه زیبای «هجرانی» با شعری از مولوی برای بسیاری از طرفداران ‌پر و پاقرص روزبه نعمت‌اللهی لذتبخش است. این هنرمند می‌گوید: همیشه دوست داشتم بهانه‌ای ایجاد کنم که مردم شعرهایی را که این روزها کمتر فرصت خواندنش را دارند در قالب یک موسیقی عامه‌پسند گوش دهند. این شد که به سراغ شاعران بزرگ ایرانی چون مولانا رفتم که اتفاقاً بازخورد خوبی هم از آن گرفتم و در زمان انتشارش در دسته پربازدیدترین‌ها گنجانده شد و محبوبیت خاصی بین مردم پیدا کرد.او می‌گوید: استفاده از اشعار کهن مولانا باید با موسیقی درخورش ارائه شود تا نتیجه مطلوبی داشته باشد. از این‌رو می‌بایست در آهنگسازی، انتخاب نوازنده و سازبندی و... دقت لازم اعمال شود.

شیفتگی به حضرت عشق از چهارده‌سالگی 

علیرضا عصار- خواننده پاپ ایرانی- از شیفته‌های مولاناست. این را می‌شود در تک‌ترانه‌ها و آلبوم‌هایی که به نفس عارفانه مولانا متبرک شده مانند «قدسیان آسمان»، «انسانم آرزوست»، «کوی عشق»، «هله عاشقان»، «مست و دیوانه»، «مسلمانان»، «دام اجل»، «نهان مکن»، «به جان تو»، «شاه جهان»،«ای یار غلط کردی»، «عیدانه» و «امیدواران» به وضوح دید. او از 14سالگی عاشق مولانا شد و همان سال در جشن تولدش غزلیات شمس را از پدر هدیه گرفت و به گفته خودش مسیر زندگی‌اش تغییر کرد. شاید ارادت خاص عصار به مولانا و اشعارش موجب شده تا بیشتر قطعه‌هایش در یادها ماندگار شود.

جلوداران صف عشاق

علینقی وزیری از مهم‌ترین چهره‌هایی است که در صف نخست استفاده از اشعار مولانا در موسیقی ایرانی قرار گرفته است. سمفونی «موسی و شبان» و تصنیف «شکایت نی» که توسط عبدالعلی وزیری و بنان اجرا شده برگرفته از اشعار مولاناست. اما یکی از زیباترین مولوی‌خوانی ها مربوط به قطعه معروف و خاطره‌انگیز «بی‌همگان به سر شود» توسط عبدالوهاب شهیدی است که به دفعات توسط او از سال1348 در رادیو و تلویزیون اجرا شد. روی این شعر بسیار زیبا از حضرت مولانا، آهنگ‌های بسیار زیبایی ساخته شده که می‌توان به تصنیف‌های اجرا شده توسط بیژن بیژنی، همایون شجریان و شهرام ناظری، حسام‌الدین سراج، جمال‌الدین منبری و رضا یزدانی اشاره کرد.اما کسی که درصدد احیای مولوی در قلمرو موسیقی معاصر برآمد شهرام ناظری بود. او از سال‌1355 به همراهی گروه سماعی و به رهبری فریدون ناصری به‌طور جدی به خواندن اشعار مولوی روی آورد. ناظری به فاصله 2سال، 2 مثنوی مشهور مولوی را خواند که نخستین آن «مثنوی موسی و شبان» و سپس «بشنو از نی» است.

بنان اشعار مولانا را روان نمی‌دانست  و همواره معتقد بود که شعر باید روانی و قابلیت موزیکال‌شدن را داشته باشد. اما شجاعت محمدرضا شجریان در ساخت قطعه زیبای «آسمان عشق» در دستگاه سه‌گاه با اشعار مولوی که به تغییر 3-2 کلمه از ابیات مولوی منجر شد، ستودنی است. قطعاتی از آلبوم «طریق عشق» که حاصل همکاری محمدرضا شجریان، پرویز مشکاتیان و گروه موسیقی عارف است شعرهایی از مولانا دارد که در زمان انتشار در فهرست پرفروش‌ترین آلبوم‌های سال قرار گرفت. آلبوم‌های «دود عود»، «نوا و مرکب‌خوانی» از دیگر آثاری است که شجریان با شعر مولوی اجرا کرده.همچنین قطعه زیبا و ماندگار «کجایید ‌ای شهیدان خدایی» از ساخته‌های هوشنگ کامکار و با صدای بیژن کامکار که در گوشه ساقی‌نامه در دستگاه ماهور اجرا شد از دیگر آثار ماندگار در موسیقی ایرانی با شعری از مولاناست. گروه شمس، نخستین گروه موسیقی بود که تأکید و تکیه‌اش را روی اشعار مولانا گذاشت و در هر آلبوم هم بیشترین اشعارش از حضرت عشق بوده است.