گلایه ساکنان شمیران از قطع درختان سر سبز محله
برج‌هایی که باغ‌های الهیه را بلعیده‌اند
مهین قاسمخانی| خبرنگار:
منطقه 1
در روزگاری نه چندان دور نام شمیران یادآور جنگل و باغ و سرسبزی و طراوت بود. هنوز خاطره خانه‌باغ‌های وسیع شمیران را فراموش نکرده‌ایم. شمیران و طبیعت بی‌بدیلش پناهگاهی بود برای تهران‌نشینان که وقتی گرمای پایتخت، عرصه را بر آنها تنگ می‌کرد لختی در این طبیعت بکر می‌آسودند و خود را از دغدغه‌های شهر‌نشینی دور می‌کردند، اما امروز که تهرانی‌ها بیش از هر زمانی نیازمند دامن سبز طبیعت هستند دیگر از آن همه طراوت و زیبایی خبری نیست. باغ‌ها یکی پس از دیگری برج شدند و حالا جای آن همه زیبایی را آهن و بتون گرفته است و در این بین محله الهیه نمونه روشنی از نامهربانی آدم‌ها با طبیعت شمال تهران است.
در کوچه‌پسکوچه‌ها که قدم می‌زنم، نفسم می‌گیرد. ساختمان‌های سر به فلک کشیده چنان احاطه‌ام کرده‌اند که جز روزنه‌ای برای تماشای آسمان باقی نمانده است. ساختمان‌هایی که نمای پر زرق و برق آنها حکایت از تمکن مالی ساکنانش دارد. تمکنی که به قیمت نابودی طبیعت شمال تهران تمام شده است. بیشتر کوچه‌ها کم‌عرض و پر پیچ و تابند و این نشانگر آن است که شاید خانه‌ها یا بهتر است بگویم برج‌های سر به فلک کشیده، بر اساس اصول معماری امروزی ساخته شده باشند اما کوچه‌ها و معابر بر اساس طراحی شهری نیستند و چه بسا بسیاری از کوچه‌ها کشش این جمعیت برج‌نشین را ندارد. هرکدام از این برج‌ها از دل یک باغ سر برآورده است. پستی و بلندی کوچه‌ها را همراه یکی از اعضای شورایاری محله پشت سر می‌گذاریم و او از گذشته و حال محله‌ای می‌گوید که زمانی سرسبزی‌اش زبانزد خاص و عام بود. می‌پرسم: «الهیه در گذشته چند باغ داشت؟» عجب سؤالی پرسیدم. این را از نگاه شگفت‌زده شورایار محله متوجه می‌شوم.
آخر اگر از ساکنان قدیمی الهیه باشی می‌دانی که این محله در سال‌های نه چندان دور، تماماً باغ بود. درباریان و اشراف برای خوشگذرانی به این محدوده می‌آمدند، اما حالا از آن همه سرسبزی و طراوت چیزی باقی نمانده جز چند باغ قدیمی که در برابر طمع بی‌پایان برج‌سازان کاملاً بی‌دفاع هستند. باغ‌هایی که درختان کهنسال آنها یکی پس از دیگری خشک می‌شوند و چندی بعد برجی پرطمطراق از دل آنها قد علم می‌کند. اگر وضع به همین منوال پیش برود در آینده‌ای نه چندان دور باید خاطره باغ‌های الهیه را در کتاب‌های تهران‌شناسی جست‌وجو کنیم.
نابودی باغ‌ها به چند روش
هرکاری فوت و فنی دارد، به‌ویژه اگر بخواهی یک باغ قدیمی و چند صد ساله را در عرض چند روز یا چند هفته نابود کنی، باید فوت و فنش را خوب بلد باشی. گویا برخی از برج‌سازانی که از سال‌ها قبل نگاه پر طمع‌شان به باغ‌های الهیه خیره مانده است، این فوت و فن‌ها را به خوبی می‌دانند. دیوارهای باغ را تخریب نمی‌کنند. به درختان کنار دیوار هم حسابی رسیدگی می‌کنند تا طراوتشان را از دست ندهند. وقتی دیوار باغ، سالم و درختان کنار دیوار هم باطراوت باشند، دیگر کسی متوجه خشک شدن درختان وسط باغ نمی‌شود! خشک کردن این درختان کهنسال هم چندان سخت نیست، کافی است به جای آب، آب آهک پای درخت بریزند.
شورایار محله الهیه حسابی از وضعیت به‌وجود آمده دلخور است و تمایلی به ذکر نامش ندارد. او می‌گوید: «کار خلاف را باید خرد خرد انجام داد تا کسی شک نکند و این همان کاری است که برج‌سازان در محله الهیه انجام می‌دهند. تا ۲۵سال قبل، الهیه تنها محدوده‌ای بود که در آن اجازه ساخت بیش از ۲طبقه داده نمی‌شد. پیش از انقلاب هم بلند‌ترین عمارت الهیه، خانه دو طبقه فلاحی (یکی از درباریان) بود که روی تپه الهیه ساخته شده بود، اما حالا الهیه پر است از برج‌هایی که آسمان را هم در حصار خود گرفته‌اند.»
اینکه یک باغ به چه چیزی تبدیل شود، بستگی به تمکن مالی مالک دارد. در ۱۵سال گذشته بیشتر باغ‌های الهیه به برج تبدیل شدند، اما در این بین هستند آدم‌های ثروتمندتری که در یک باغ، چند خانه ویلایی بزرگ برای خود و فامیل و دوست و آشنا می‌سازند تا دورهم زندگی کنند. شورایار محله یکی یکی باغ‌های الهیه را نام می‌برد، باغ‌هایی که حالا برج شده‌اند، یا در حال خشک شدن هستند و برخی هم به بوستان و سرانه‌های شهری تبدیل شدند. باغ‌هایی چون ابریشمچی، آقابزرگی، کبریت‌سازی و باغ الهیه...
۲۲۷درخت خشکانده شد
الهیه نام یکی از معروف‌ترین باغ‌های شمال تهران است که در چند سال گذشته نامش برسرزبان‌ها بود. این باغ حدود ۴ هزار و ۸۰۰ مترمربع مساحت دارد. گفته می‌شود باغ الهیه متعلق به فردی به نام «امامی» از نزدیکان دربار بوده که بعد از انقلاب اسلامی، باغ مصادره و به بنیاد مستضعفان واگذار می‌شود. بعد از فوت امامی همسرش مهریه‌اش را به اجرا می‌گذارد و در نتیجه قطعه‌ای کوچک از باغ را به او می‌دهند. همسر امامی به ناچار همان قطعه کوچک از باغ را بعد از مدتی به مالک واگذار می‌کند چراکه هیچ دسترسی‌ای به خارج از باغ نداشت. سازمان بوستان‌ها ۳۰ فروردین سال گذشته اعلام کرد که ۲۲۷ اصله درخت در باغ الهیه خشک شده است.
«سید امیرآذرنیا» که خانه‌اش کاملاً مشرف به باغ الهیه است، مدت‌هاست که موضوع تخریب باغ الهیه را دنبال می‌کند و وقتی او را در دفتر کارش در خیابان پاسداران ملاقات می‌کنم؛ ۲ زونکن بزرگ پراز نامه و اسناد مربوط به باغ الهیه را پیش رویم می‌گذارد و می‌گوید: «سال ۱۳۹۴بنیاد مستضعفان مزایده‌ای گذاشت برای انتخاب مشارکت‌کننده که فردی حقیقی به نام «حسینی» برنده مزایده شد. سال۱۳۹۵ما به‌عنوان اهالی محله، نامه‌ای به رئیس وقت شورای‌شهر نوشتیم و خواستار حفظ باغ و جلوگیری از تغییر کاربری آن شدیم. براساس لایحه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز شهرها، شهرداری مکلف است پیش از صدور مجوز ساخت، نظر کمیسیون ماده ۷ سازمان بوستان‌ها را بخواهد. شهرداری این کار را کرد و کمیسیون طی نامه‌ای رسماً به شهرداری اعلام کرد که همه درختان باغ باید حفظ شود.»
آذرنیا ادامه می‌دهد: «طبق تبصره یک ماده ۶ لایحه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز شهرها؛ اگر در یک باغ بیش از ۳۰درخت از بین برود، شهرداری می‌تواند آن باغ را به پارک یا کتابخانه تبدیل کند، همچنین اگر فردی باغی را از بین ببرد، زمین باغ به نفع شهرداری باید ضبط شود. کمیسیون ماده ۷ طی نامه‌ای به صراحت اعلام می‌کند که مالک درحال تخریب باغ است و باید تبصره یک ماده ۶ لایحه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز شهرها اعمال شود. تبصره یک ماده ۶ می‌گوید شهرداری باید ۳ برابر عوارض را که معادل یک میلیارد و ۴۸۴ میلیون تومان بود از مالک بگیرد. دو برابر درختان قطع شده باید در محل کاشته شود و تا اعلام رأی دادگاه هیچ‌گونه مجوزی برای ساخت‌وساز در محوطه باغ به مالک داده نشود. تبصره یک ماده ۶ برای اجرایی شدن نیاز به حکم دادگاه دارد، اما مقام قضایی حکمی در این مورد صادر نکرده است، نه فقط در این مورد بلکه در موارد قبلی هم مقام قضایی ورود نکرده است. شهرداری از بین تمام بندها، فقط بند مربوط به گرفتن یک میلیارد و ۴۸۴ میلیون تومان را اجرایی کرد. با تمام این اوصاف ۳ ماه بعداز نامه کمیسیون ماده ۷، مجوز ساخت برای باغ الهیه صادر شد.»
درختانی که هستند و نیستند
باغ الهیه دارای نامه فضای سبز است. طبق این نامه در محل ساخت بنا و رمپ‌ها نباید هیچ درختی وجود داشته باشد؛ درحالی‌که محدوده در نظر گرفته شده برای ساخت بنا مملو از درخت است. در کمال حیرت در مجوزی که برای مالک صادر شده این موضوع انکار شده است. یعنی در مجوز نوشته شده که محدوده مورد نظر فاقد درخت است! «آذرنیا» عکس‌های هوایی از محله و باغ الهیه را نشان می‌دهد و می‌گوید: «تمام این برج‌ها از دل باغ‌های الهیه قد علم کرده‌اند؛ حالا چه کسی باور می‌کند که الهیه زمانی پر از باغ‌های باشکوه بوده است؟»
مخفی کردن درختان 200،300ساله
شب ۱۲بهمن سال گذشته همه همسایه‌های باغ الهیه در خواب ناز بودند که ساعت ۲ بامداد تلفن همراه «سید امیر آذرنیا» به صدا درآمد. یکی از همسایه‌ها که متوجه اتفاقاتی در باغ الهیه شده بود، او و دیگران را خبر کرد. بیل‌های مکانیکی غول‌پیکر با استفاده از تاریکی شب در حال قطع درختان باغ بودند. مردم پلیس را در جریان گذاشتند و خود نیز مقابل باغ تجمع کردند. آذرنیا می‌گوید: «اگر آن شب اهالی هوشیار نبودند، تعداد زیادی درخت نابود می‌شد.»بعد از این اتفاق مالک دورتادور محلی را که قصد داشت درختانش را نابود کند داربست زد و روی داربست را با گونی پوشاند تا جلو دید همسایه‌ها را بگیرد، اما اهالی بن‌بست زاهدی همچنان ششدانگ حواسشان به باغ الهیه است تا مبادا درختی از این باغ کم شود. آذرنیا می‌گوید: «بعضی از درختان این باغ قدمتی ۲۰۰ تا ۳۰۰ ساله دارند و عجیب است که مسئولان برای نگهداشت آن حساسیت لازم را ندارند.»
تیشه به ریشه زندگی
باغ الهیه و بسیاری از باغ‌های تخریب شده محله الهیه، زمانی زیستگاه جانوران و پرندگان گوناگونی بوده است. آذرنیا می‌گوید: «در همین باغ الهیه انواع گوناگونی از پرندگان و روباه و... وجود داشت که دیگر اثری از آنها نیست. ما با نابودی باغ‌ها، در واقع خودمان را نابود می‌کنیم. باغ الهیه و باغ‌های دیگر ریه‌های تنفسی این شهر هستند و نابودی آنها وضع هوای شهر را بدتر خواهد کرد.»
جرائمی که بازدارنده نیستند
مالک باغ الهیه با وجودی که مجوز و پروانه ساخت گرفته، اما فعلاً اجازه ساخت ندارد و در واقع جلو کار او گرفته شده است. طبق نامه کمیسیون ماده ۷، مالک باید نقشه جدیدی ارائه کند که براساس آن برای ساخت‌وساز نیازی به قطع درختان باغ نباشد و تاکنون چنین نقشه‌ای از سوی مالک ارائه نشده است. این موضوع تنها روزنه امیدی است که دوستداران طبیعت را به آینده این باغ قدیمی امیدوار می‌کند؛ هرچند آن طور که «مجید صالحی فیروزآبادی» مدیر روابط عمومی شهرداری منطقه یک می‌گوید این وضعیت نمی‌تواند برای همیشه ادامه داشته باشد؛ چراکه به هرحال مالک پروانه ساخت گرفته و طبق قانون حق دارد ساخت‌وساز کند. صالحی در پاسخ به این پرسش که آیا تخلفی در صدور پروانه برای باغ الهیه صورت گرفته یا نه، می‌گوید: «صدور پروانه در سال‌های گذشته اتفاق افتاده و نمی‌توان قاطعانه گفت که تخلفی صورت نگرفته، با این حال این موضوع باید توسط مراجع ذیصلاح روشن شود.»
او با بیان اینکه شهرداری در مورد پرونده باغ الهیه ابزارهای قانونی در اختیار ندارد، می‌گوید: «همکاران من باغ الهیه را به‌صورت مستمر رصد می‌کنند تا تخلفی اتفاق نیفتد. تنها اتفاق جدید ایمن‌سازی دیوار شرقی باغ است که احتمال فروریختن داشت.»
صالحی با بیان اینکه تمام برج‌های الهیه از بستر سبز باغ‌های این منطقه سربرآورده‌اند، می‌گوید: «ارزش بالای زمین در الهیه و ارزش افزوده خیره‌کننده‌ای که نصیب برج‌سازان می‌شود، آنقدر چشمگیر است که آنها با کمال میل جریمه‌های در نظر گرفته شده برای چنین تخلفاتی را پرداخت می‌کنند و در نهایت باغ‌ها به برج‌های پر زرق و برق تبدیل می‌شود. باید اذعان کرد که جرائم در این حوزه بازدارنده نیست.»
در همینه زمینه :
جشنواره
دیپلماسی شهری