صعود کیفیت زندگی ما در فهرست جهانی

بهزاد رنجبر- روزنامه‌نگار

گزارش جدید سازمان ملل در مورد شاخص توسعه انسانی 2025 نشان می‌دهد که ایران در این شاخص پیشرفت چشمگیری داشته و توانسته است دوپله در رده‌بندی جهانی صعود کند. ایران با این صعود به رتبه 75رسیده و فقط یک پله با گروه کشورهای دارای توسعه انسانی بسیاربالا فاصله دارد. این گروه شامل 74کشور است و ایران در حال حاضر در نزدیکی این گروه قرار دارد. به گزارش همشهری، تازه‌ترین گزارش سازمان ملل متحد با عنوان «توسعه انسانی ۲۰۲۵، مسئله انتخاب، مردم و امکانات در عصر هوش مصنوعی» تصویری دقیق از وضعیت کشورهای جهان در مسیر پیشرفت انسانی ارائه داده است. ایران نیز به‌عنوان یکی از کشورهای دارای شاخص توسعه انسانی بالا در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته است. جالب‌ترین نکته این است که ایران توانسته دومین اقتصاد بزرگ جهان، چین را در زمینه توسعه انسانی پشت‌سر بگذارد. چین که در سال 2022 در رتبه 74جهانی قرار داشت، در سال 2023 به رتبه 78نزول کرده است. این تغییرات نشان‌دهنده پیشرفت‌های ملموس ایران در زمینه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی است.

دسته‌بندی کشورها
در گزارش سازمان ملل، کشورهای جهان از نظر میزان توسعه انسانی به چهار گروه تقسیم‌بندی شده‌اند که عبارتند از کشورهای دارای توسعه انسانی بسیار بالا که 74کشور را شامل می‌شوند، کشورهای دارای توسعه انسانی بالا که 50کشور را شامل می‌شوند، کشورهای دارای توسعه انسانی متوسط که 43کشور را شامل می‌شوند و کشورهای دارای توسعه انسانی پایین که 26کشور را شامل می‌شوند. ایران با آخرین کشور در گروه نخست یعنی گروه کشورهای دارای توسعه انسانی بسیار بالا تنها یک پله فاصله دارد.
این گزارش به وضوح نشان می‌دهد که ایران با وجود چالش‌های اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی، توانسته است در حوزه‌های توسعه انسانی پیشرفت‌هایی داشته باشد و به گروه کشورهای توسعه‌یافته نزدیک شود. براساس داده‌های این گزارش، ایران با کسب نمره ۰.۷۹۹ در شاخص توسعه انسانی (HDI)، در جایگاه ۷۵ جهان قرار دارد و در گروه کشورهایی با «توسعه انسانی بالا» دسته‌بندی شده است. این جایگاه نسبت به سال‌های گذشته تقریباً ثابت باقی مانده، اما با چالش‌هایی در زمینه نابرابری، آموزش و درآمد روبه‌روست.

رشد متوقف‌شده پس از سال‌های جهش
شاخص توسعه انسانی ایران از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ روندی رو به رشد داشت و از عدد ۰.۷۷۵ به ۰.۷۹۹ رسید. اما از سال ۲۰۱۹ تاکنون این روند متوقف شده است. مطابق گزارش، ایران در سال ۲۰۲۳ نیز همان امتیاز ۰.۷۹۹ را حفظ کرده، بدون اینکه شاهد جهش قابل‌توجهی باشد. کارشناسان گزارش این ایستایی را نتیجه ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی می‌دانند. تحریم‌های اقتصادی، رکود داخلی، همه‌گیری کرونا و ضعف سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انسانی ازجمله موانعی هستند که حرکت ایران در مسیر توسعه را کند کرده‌اند.

نابرابری جنسیتی؛ چالشی پایدار
گزارش سازمان ملل نشان می‌دهد که شاخص نابرابری جنسیتی (GII) در ایران عدد ۰.۴۸۲ را نشان می‌دهد که ایران را در رتبه ۱۲۳ جهان قرار می‌دهد. این شاخص نشان می‌دهد که ایران در زمینه عدالت جنسیتی، مخصوصاً در بازار کار و مشارکت سیاسی، با چالش‌های بزرگی مواجه است. به‌طور مثال طبق این گزارش سهم زنان از کرسی‌های مجلس فقط 5.6درصد و نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران 13.6درصد است درحالی‌که سهم مردان 67.5درصد است. طبق این گزارش همچنین مرگ‌ومیر مادران در هر ۱۰۰هزار تولد، ۲۶.۲مورد گزارش شده است. طبق گزارش سازمان ملل یکی از جدی‌ترین موانع توسعه در ایران شکاف جنسیتی است که نیاز به سیاستگذاری‌های جدی و جامعی دارد.

شاخص توسعه انسانی چیست؟
شاخص توسعه انسانی که توسط سازمان ملل متحد منتشر می‌شود، یک معیار ترکیبی است که برای اندازه‌گیری و مقایسه سطح توسعه انسانی در کشورهای مختلف استفاده می‌شود. هدف این شاخص به جای تکیه صرف بر شاخص‌های اقتصادی مانند تولید ناخالص داخلی ارزیابی سطح کیفیت زندگی و رفاه انسانی در کشورهای مختلف است.
این شاخص به‌طور کلی وضعیت رفاه و پیشرفت‌ اجتماعی کشورها را منعکس می‌کند و به جای تکیه بر تولید ناخالص داخلی، ابعاد انسانی را درنظر می‌گیرد.
به‌طور خلاصه، شاخص توسعه انسانی یک ابزار مفید برای اندازه‌گیری توسعه انسانی در ابعاد بهداشتی، آموزشی و اقتصادی است و دیدگاه جامع‌تری از توسعه در مقایسه با شاخص‌های صرفاً اقتصادی ارائه می‌دهد.
 شاخص توسعه انسانی از 3 مؤلفه امید به زندگی، آموزش و درآمد به‌طور ترکیبی استفاده می‌کند. هر یک از این مؤلفه‌ها در مقیاس صفر تا ۱ نمره‌گذاری می‌شود.