خانه یار مهربان

سیدسروش طباطبایی‌پور

«بخوانیم برای ایران!» ؛ این شعاری است که چند روز پیش، برای سی‌وششمین نمایشگاه کتاب تهران که قرار است در اردیبهشت سال آینده برگزار شود، تعیین شد و با اعلام این خبر، تهران دوباره بوی یار مهربان گرفت. ابراهیم حیدری، سخنگو و قائم‌مقام سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با اعلام این خبر گفت که کارشناسان شورای سیاستگذاری سی‌و‌ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران این شعار را از میان 1500شعاری انتخاب کردند که‌ماه پیش طی فراخوانی دریافت شده بود. اما هر وقت حرف از کتاب و کتابخوانی به میان می‌آید، ذهن‌ها به سمت کتابخانه ملی می‌رود؛ کتابخانه‌ای با قدمت بیش از 80سال که وظیفه‌اش، گردآوری، حفظ و اشاعه ادبیات این سرزمین است. در اینجا سری به کتابخانه ملی می‌زنیم و دیروز و اکنونش را از نظر می‌گذرانیم.

مکث
آغاز کتابخانه ملی با دارالفنون

13سال پس از آنکه در تهران مدرسه دارالفنون تاسیس شد، در سال 1243شمسی کتابخانه‌ای کوچک در همان مدرسه تاسیس شد
 و شاید ایده اولیه تاسیس کتابخانه ملی شکل گرفت. در عهد ناصری و سال‌ها پس از رونق کتابخانه مدرسه دارالفنون، در سال 1277شمسی ساختمانی در جوار دارالفنون ساخته و کتابخانه‌ای به نام کتابخانه ملی معارف گشایش یافت. اما نخستین بنای کتابخانه ملی ایران در جوار موزه ملی ایران ساخته و در سال ۱۳۱۶ شمسی رسما افتتاح شد. این ساختمان را آندره گدار، معمار و باستان‌شناس فرانسوی طراحی کرد و از آن سال، کتابخانه ملی ایران به یکی از نمادهای تجدد در ایران تبدیل شد. البته چند سال پس از فعالیت کتابخانه ملی و احساس نیاز به گسترش آن، ساختمان جدیدی در سال ۱۳۴۰ به آن افزوده شد و زیربنای کتابخانه ملی به ۱۰۰۰ مترمربع رسید.

تولد ساختمان جدید
در سال ۱۳۷۵، کلنگ ساختمان جدید کتابخانه ملی در مکان کنونی و در جوار بزرگراه حقانی تهران زده شد و در سال ۱۳۸۳ ساختمان جدیدش افتتاح شد. ساختمان جدید کتابخانه ملی در 8طبقه و بیش از 95هزار مترمربع زیربنا ساخته شده که حتی در برابر زلزله 9ریشتری هم مقاوم است. این ساختمان درشرایط عادی 4میلیون جلد و درصورت استفاده ازقفسه ‌بندی فشرده تا 7میلیون جلد کتاب و نشریه ادواری را درخود جای می‌دهد.

معماری هرمی
ساختمان کنونی کتابخانه ملی، ترکیبی پلکانی و هرمی دارد که در اکثر بناهای ایران قدیم دیده می‌شد. بنایی که بیشتر روشنایی فضاهای داخلی خود را از نورگیرهای سقفی می‌گیرد و پستی‌ها و بلندی‌های اطراف محوطه اصلی ساختمان، بازدیدکنندگان را به آرامش می‌رساند.

ساختمان جدید مرکز اسناد
در ضلع شمالی بزرگراه شهید حقانی و در مقابل کتابخانه ملی، ساختمانی در سال ۱۳۸۱ برای مرکز اسناد ملی افتتاح شد و گنجینه اسناد ملی ایران به این ساختمان منتقل شد. این بنا در زمینی به مساحت 7500مترمربع احداث شده و دارای 36000مترمربع زیربنا در 17طبقه است.

ادغام سازمان اسناد با کتابخانه ملی
جمع‌آوری، ثبت و نگهداری قراردادها، اسناد و آرشیو آثار مکتوب ملی کشور، نیاز دیگری بود که در سال ۱۳۰۹ شمسی به چشم آمد تا اینکه قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران در تاریخ 1349/2/17به تصویب رسید و به دولت ابلاغ شد. تا سال ۱۳۸۱، این مرکز هم به شکل مستقل کارش را انجام می‌داد تا اینکه در شهریور همان سال و براساس مصوبه شورای‌عالی اداری، این مرکز با کتابخانه ملی ادغام شد و سازمانی جدید با عنوان «سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران» زیرنظر نهاد ریاست‌جمهوری، متولد شد.

مکث
اهداف کتابخانه ملی

هدف اصلی کتابخانه‌های ملی در جهان، علاوه بر حفظ آثار مکتوب هر سرزمین، ترغیب و تشویق مردم به کتاب و کتابخوانی است. بر همین اساس سازمان اسناد و کتابخانه ملی نیز که یک مرکز علمی، پژوهشی و خدماتی است، تلاش می‌کند تا به گردآوری، حفاظت، ساماندهی و اشاعه آثار مکتوب خطی، چاپی و غیرمکتوب ایران بپردازد. علاوه بر آن ساماندهی دنیای نشر، کتابخانه‌های‌عمومی و تسهیل در امور تحقیق و توسعه دنیای آثار مکتوب و غیرمکتوب برعهده این سازمان ارزشمند است.