گورستان های بازنشسته شهر

سیدسروش طباطبایی‌پور

این روزها مقصد همه درگذشتگان در تهران، مشترک است؛ بهشت زهرا؛ خانه ابدی تقریبا تمام متوفیان شهر ‌که راه همه، به هر حال به آنجا ختم می‌شود. اما روزگاری در تهران بوده که هر درگذشته‌ای، به سمتی می‌رفته؛ از شمال و غرب گرفته‌ تا شرق و شمیران. گورستان‌هایی در پایتخت هستند که مهربانانه به درگذشتگان جا داده‌اند و حالا مصفا و در کمال آرامش، خانه ابدی آنها شده‌اند. بیشتر گورستان‌های قدیمی شهر، از رونق افتاده ‌اند؛ مگر چند آرامستان محلی که همچنان ساکنان مناطق‌ با اثبات وابستگی‌شان به آن محل، در آنها دفن می‌شوند؛ مثل باغ فیض. این آرامستان‌های بازنشسته، حالا کمتر صدای شیون و زاری و گریه می‌شنوند و به‌معنای واقعی کلمه آرامستان شده‌اند. برخی از آنها خودشان یک پا جاذبه توریستی هم شده‌اند. شمار افرادی که در آنها زیر خاک به خواب ابدی رفته‌اند شاید با بهشت زهرا قابل مقایسه نباشد اما نام‌های بزرگی در میانشان هستند. مثلا در ظهیرالدوله که هر چه موسیقی‌دان و هنرمند قدر از دهه‌های 20 و 30 می‌شناسیم، دفن شده‌اند. یا آرامستان اختصاصی شهدای مشروطه که سال‌ها کسی از آن خبر نداشت. ابن‌بابویه هم که شهرت خاص خودش را دارد. یک گورستان متفاوت تهران هم آرامستان سربازان جنگ جهانی دوم است که در ابتدای خیابان دولت، در گوشه دنجی افتاده است.

مکث
مقبره روزنامه‌نگاران مشروطه‌خواه

ملک‌المتکلمین و صوراسرافیل، معروف‌ترین چهره‌های مشروطه‌خواه بودند که در همان روزهای کودتای محمدعلی‌شاه مظلومانه کشته شدند. هر دو جسور بودند و برای رهایی ایران از ظلم، ترسی به دل راه نمی‌دادند و همین ویژگی، هر دو را تا ابد زنده نگه داشته است. مقبره این دو سیدبزرگوار تا چند سال پیش در کنجی از شهر تهران به فراموشی سپرده شده بود که به کمک شهرداری، مرمت و بازسازی شد. مقبره این دو آزادی‌خواه در خیابان کمالی، خیابان مخصوص، بن‌بست شهید ابراهیمی، در ضلع جنوب‌شرقی بیمارستان لقمان واقع شده است.


ابن‌بابویه
برخی می‌گویند که این آرامگاه به دوره ساسانیان بازمی‌گردد که دراثرحوادث طبیعی و جنگ‌ها، ویران شده بود، اما این آرامگاه وقتی سر زبان‌ها افتاد که بزرگانی چون شیخ‌صدوق، علامه دهخدا و جهان‌پهلوان تختی در آن آرمیدند. این آرامگاه در ری قرار داشت، اما پس از گسترش تهران، بخشی از خاک زنده تهران شد. ابن‌بابویه در شهرری، خیابان ابن‌بابویه و نزدیک برج طغرل واقع شده است.

ظهیرالدوله
تهرانی‌ها به‌خصوص اهالی هنر پایتخت، ارادت ویژه‌ای به این گورستان دارند، چون زیر پوستش گنجینه‌هایی آرمیده‌اند که به گواه هنرشان، تا ابد زنده‌اند. از علی‌خان ظهیرالدوله که نخستین ساکن آنجا بوده، گرفته تا ایرج‌میرزا و صبا و خالقی و یاحقی، همه وهمه به‌واسطه هنرشان، تا وقتی هنر و زیبایی میان مردمان قیمت دارد، زنده و پابرجا هستند. این آرامگاه در میدان قدس، خیابان دربند، خیابان ظهیرالدوله، پلاک 3قرار دارد.

باغ فیض
حیاط مقبره 2 امامزاده به نام‌های حمیده‌خاتون و جعفر، در محله باغ‌فیض تهران، یکی از قبرستان‌های قدیمی غرب تهران است که بزرگانی را در دل خود جای داده است. برخی شهدای جنگ تحمیلی و شهدای مدافع حرم از این دسته‌اند. آرامگاه علمایی مثل آیت‌الله ملایری و آیت‌ا‌لله اصطهباناتی هم در این مکان است.

آرامستان قلهک
تهران و گورستان‌هایش، هوای غریبه‌ها را هم داشتند و برای آنها، به‌خصوص اگر برای سرزمین‌شان، فداکاری کرده‌اند، آغوش گشودند. یکی از آنها، آرامستان قلهک است که در دل خودش سربازان متفقین درگذشته در ایران را جای داده است؛ سربازانی که در جریان جنگ‌های جهانی اول و دوم، جان دادند. آرامستان قلهک در خیابان شریعتی، حدفاصل خیابان دولت و پل صدر در جنوب  باغ قلهک قرار دارد و البته در حال حاضر، امکان بازدید عمومی ندارد.