گزارش
حمام مغزها
مغز انسان در زمان خواب در فرآیند پاکسازی و به‌اصطلاح شسته شدن قرار می‌گیرد
زهرا خلجی-روزنامه‌نگار
معمولا اصطلاح «شست‌وشوی مغزی» به‌عنوان اقدامی شوم درنظر گرفته می‌شود که شامل تلاش‌های سیستماتیک برای تغییر ذهن افراد از طریق تکنیک‌های اجباری است، اما شستن مغز همیشه هم چیز بدی نیست. سال‌های اخیر «شست‌وشوی مغزی» که هنگام خواب اتفاق می‌افتد، از نظر علمی اثبات شده و معنای مثبت‌تری به خود گرفته است که مربوط به سالم نگهداشتن مغز انسان و عاری کردن آن از زباله‌های ذهنی است.
واقعا مغز شسته می‌شود؟
چرخه طبیعی شست‌وشوی مغز هنگام خواب جریان دارد. چند سال پیش تحقیقی توسط دانشگاه بوستون با عنوان «آیا مغز ما در هنگام خواب شسته می‌شود» منتشر شد که نخستین تصاویر از شستوشو با مایع مغزی نخاعی در داخل و خارج مغز در هنگام خواب را ثبت کرد. ویلیام کالم، محقق ارشد این مطالعه نوشت: در طول خواب انسان، نبض‌های مایع مغزی نخاعی در سراسر مغز پخش می‌شود.
نکته جالب این است که به‌نظر می‌رسد این اتفاق همه مغز را شامل می‌شود، به جز ساقه و مخچه.
پاک‌شدن مواد سمی
انسان تقریباً یک‌سوم از عمر خود را در خواب سپری می‌کند، اما بدن در این مدت صرفاً یک «کلید خاموش» را فعال نمی‌کند. به‌ویژه مغز، هنگامی که چراغ‌ها خاموش می‌شوند، فهرستی طولانی از وظایف را انجام می‌دهد. یکی از این وظایف فرآیندی به نام «شست‌وشوی مغزی» است که در آن، سیستم گلیمفاتیک(پاکسازی سموم از مغز) شبکه‌ای پیچیده از عروق، مواد زائد سمی را از مغز پاک می‌کند؛ ازجمله پروتئین‌های آمیلوئید-بتا و تاو که با بیماری آلزایمر و دیگر اشکال زوال عقل مرتبط هستند.
چگونگی عملکرد شستوشو
در مطالعه منتشر شده در ژورنال Cell، هدف محققان یافتن «سیاهچاله» یا همان مکانیسم گمشده در نحوه عملکرد شست‌وشوی مغز بود. به‌طور مشخص، آنها می‌خواستند دریابند که چگونه مایع مغزی-نخاعی در سیستم گلیمفاتیک جریان دارد و یک چرخه شستوشو را تسهیل می‌کند. این مایع شفاف در کنار شریان‌ها حرکت
می‌کند و به شکاف‌های بین رگ‌های خونی کوچک که وارد مغز می‌شوند نفوذ می‌کند، مواد زائد مولکولی را جذب و سپس آنها را به بخش‌های دیگر بدن منتقل می‌کند تا دفع شوند. این فرآیند برای سلامت مغز بسیار مفید است.
خروج مواد زائد
هنگامی که سطح نوراپی‌نفرین کاهش یافت، رگ‌های خونی شل و دوباره متورم شدند که این امر باعث شد مایع حاوی مواد زائد از مغز خارج شود. این انقباض و انبساط‌های رگ‌های خونی به‌صورت نوسانات ریتمیک (تقریباً هر ۵۰ ثانیه یک‌بار) اندازه‌گیری می شد که اثری شبیه به یک پمپ ایجاد می‌کرد و مایع را در سراسر سیستم گلیمفاتیک در طول خواب به حرکت درمی‌آورد. این فرآیند تاکنون بیشتر در موش‌ها مشاهده شده است، اما محققان می‌گویند که این مشاهدات می‌توانند به فرآیندهای مشابهی در مغز انسان اشاره داشته باشند.
نقش داروها
شناسایی چگونگی پاکسازی مغز به کشفی دیگر منجر شد: در آزمایشگاه با مقایسه موش‌هایی که به‌طور طبیعی به خواب رفته و موش‌هایی که «زولپیدم» (داروی آرامبخش رایج) دریافت کرده بودند، نوسانات ریتمیک به‌طور قابل توجهی کاهش یافت و جریان مایع مغزی- نخاعی متوقف شد. این یافته اهمیت دارد چون اولین مدرکی است که نشان می‌دهد سامانه گلیمفاتیک به‌عنوان یک عملکرد نوروبیولوژیکی حیاتی در خواب، توسط یک آرامبخش به‌طور فعال مختل می‌شود.
در همینه زمینه :
نگاه دیگر
گزارش