انقراض خاموش ماهیان خزر

الهام مصدقی‌راد-روزنامه‌نگار

 دریای خزر که چهارمین پروتکل حفاظتی‌اش در آستانه تصویب در مجلس شورای اسلامی است با چند تهدید دست‌و‌پنجه نرم می‌کند: گسترش آلودگی ناشی از ورود مواد نفتی و فاضلاب و سموم کشاورزی، تغییرات اقلیمی، کاهش تراز آب و تهدیدات ویژه آبزیان و ماهی‌ها. آبزیان خزر از وضعیت آلودگی‌ها هم متاثرند، اما جز این، عوامل دیگری هم بر آنها تأثیرات منفی گذاشته و جمعیت ماهی‌ها را با کاهش مواجه کرده است. بخشی از این عوامل به‌دلیل عدم‌مدیریت درست در بهره‌برداری از ماهی‌ها و بخشی دیگر به‌دلیل تفکر سد‌سازی‌‌است.

تهدیدات آبزیان خزر
اصغر عبدلی، متخصص اکولوژی آبزیان: ازجمله مشکلاتی که ماهی‌های خزر را تهدید می‌کند، تکثیر مصنوعی است. در سال‌های اخیر شیلات اعلام کرده بیش از ۲۰۰هزار تن ماهی در قفس، در دریای خزر پرورش خواهد داد. برای این میزان باید ۲۵۰میلیون بچه ماهی قزل‌آلا در دریا ریخته شود. بازمانده غذای این ماهی‌ها و فضولات آنها، ‌به‌عنوان آلودگی به خزر وارد می‌شود. این آلودگی را به آلودگی‌های ناشی از فاضلاب و سموم کشاورزی که به این دریاچه می‌ریزد، بیفزایید. چند سال قبل نیز قزل‌آلای رنگین‌کمان که گونه‌ای غیربومی است به دریا ریخته شد که لاروها و سیتوپلانکتون‌ها را می‌خورد. این ماهی، در قفس در داخل دریا پرورش داده می‌شد، اما بخشی از قفس‌ها دچار پارگی شدند و این ماهی وارد آب شد و از کیلکا تغذیه کرد. موجود بی‌مهره‌ای به نام شانه‌دار نیز بیشتر از ۲۰سال قبل توسط آب توازن کشتی‌ها در دریای خزر تخلیه شد. شانه‌دار، رقیب غذایی کیلکاست. از سویی فشار صیادی روی کیلکا هم وجود دارد. شیلات قبلا کیلکای آنچوی صید می‌کرد، اما این نوع، هم‌اکنون به مرز انقراض رسیده و حالا کیلکای معمولی صید می‌شود. این در حالی است که کیلکا غذای اصلی فوک دریایی، ماهی آزاد و ماهی خاویار است.
صید بیش از حد خاویار که شیلات متوقفش نکرد، یکی دیگر از فشارهایی است که بر ماهی‌های خزر وارد شده است. در دهه ۷۰ تا ۲۵۰ تن خاویار می‌گرفتیم، اما در دهه۹۰ میزان آن  به صفر رسید و تمامی ۵ کشور صیدش را متوقف کردند. با این حال تکثیر مصنوعی خاویار هم جوابگو نبود و این ماهی نتوانست جمعیتش را بازسازی کند.
ساخت سدهای متعدد هم موجب فشار آمدن بر رودخانه‌های منتهی به این دریاچه شده است. این رودها خشک و کم‌آب شده‌اند و درگیر آلودگی‌های سموم نیز هستند. این در حالی است که ماهیان خزر برای تولید مثل به آب رودخانه نیاز دارند. اگر شرایط به همین منوال پیش رود، با انقراض خاموش ماهیان اقتصادی و ارزشمند خزر مواجه خواهیم شد.