میزبانی تهران از پرندگان مهاجر

سیدمحمد فخار-روزنامه‌نگار

حواصیل‌های خاکستری به‌عنوان آخرین گونه مهاجر در هفته جاری به تهران آمدند تا زمستان‌گذرانی خود را در اقلیمی گرم‌تر از موطن اصلی سپری کنند. هوای گرم و مرطوب اقلیم تهران به نسبت اقلیم‌های بالاتر از یک‌سو و غذا از سوي ديگر موجب شده كه پرندگان مهاجر از کشورهای شمالی به سمت این شهر گسیل يابند؛ حتی آلودگی هوا هم آنها را از این تصمیم منصرف نکرده است. اگرچه در استان تهران تالاب‌های چندانی برای زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر باقی نمانده و 70درصد از آنها به واسطه طولانی‌شدن دوره خشکسالی خشکیده‌اند اما سایت‌های پرنده‌نگری که اطراف تالاب‌های تهران قرار دارند، طی دهه اخیر 240گونه را در این شهر ثبت کرده‌اند.
هر ساله همزمان با آغاز فصل پاییز و سرد‌شدن هوا، پرندگان مستقر در منطقه‌های سردسیر کشورهای قفقاز و آسیای میانه و گاه تا آسیای‌شرقی به‌منظور گذراندن فصل سرما به مناطق معتدل و گرمسیری کوچ می‌کنند که بین راه، تالاب‌ها و آبگیرهای متعدد ایران را به‌عنوان زیستگاه موقت انتخاب می‌کنند. چیزی که بیش از همه باعث جذب این پرندگان به اقلیم شهری نظیر تهران می‌شود، رطوبتی است که حوالی تالاب‌ها و ماندآب‌های پایتخت وجود دارد. در این میان دریاچه شهدای خلیج‌فارس بیش از همه برای آنان امنیت غذایی دارد و مجاورت آن با پارک جنگلی چیتگر موجب شده بتوانند زمستان‌گذرانی مناسبی داشته باشند و دست‌کم 3ماه در این مجموعه زندگی کنند.  مجموعه گردشگری چیتگر شامل پارک و دریاچه با وسعت ۱۳۰هکتار از آخرین روزهای شهریور هر سال شاهد حضور دسته‌های پرندگان کوچک‌جثه‌ای است که از اقلیم‌های نزدیک‌تر به سمت این محل می‌آیند. رفته‌رفته با رسیدن روزهای سرد، گونه‌های بزرگ‌جثه‌تر به سمت تهران پرواز می‌کنند. حتی بعضا حواصیل‌های بزرگ‌جثه نیز توسط پرنده‌نگرها در جنوب‌غربی دریاچه رصد شده‌اند. بعضی گونه‌ها برای تجدید قوا به سمت دریاچه شهدای خلیج‌فارس می‌آیند و مسیر کوچ را پس از تجدید قوا به‌سمت عرض‌های جنوبی ادامه می‌دهند.

تغییر مقصد مهاجرت
در این زمینه پهنه آبی دریاچه شهدای خلیج‌فارس و اکوسیستم آن، توانسته جذابیت کوچ برای پرندگان مهاجر را فراهم کند. بنا بر اعلام کارشناسان سایت پرنده‌نگری دریاچه، تاکنون ۱۱۴گونه از پرندگان مهاجر در مجموعه فرهنگی- گردشگری دریاچه شهدای خلیج‌فارس شناسایی شده که ۸۴گونه از آنها پرندگان مهاجری هستند که با توجه به فصل در دریاچه فرود می‌آیند تا زمستان خود را در این مکان بگذرانند. 7گونه کاکایی‌ها شامل کاکایی بزرگ، کاکایی کوچک، کاکایی سرسیاه، کاکایی صورتی، کاکایی نوک‌سبز، کاکایی خزری و کاکایی ارمنی بزرگ‌ترین جمعیت مهاجران دریاچه را تشکیل می‌دهند و طی 10سال اخیر این محل را به‌عنوان مقصد مهاجرت پذیرفته‌اند. همچنین پرستوی دریایی معمولی، پرستوی دریایی کوچک، پرستوی دریایی تیره و پرستوی دریایی بال‌سفید از دیگر گونه‌های پرشمار هستند که در منطقه22 به‌وضوح دیده می‌شوند. همچنین دیگر پرنده مهاجر دریاچه، اردک ماندارین است که خاستگاه اصلی آن جزایر ژاپن و نواحی شمالی چین است كه این اردک در کناره بوته‌زارهای پارک چیتگر لانه می‌سازد.

گونه‌های اصلی مهاجر تهران
کشیم کوچک و بزرگ، باکلان، بوتیمار‌، کوکوی معمولی، مرغ حق، بادخورک، ماهی‌خورک، زنبورخوار، سبزقبا، هدهد، دارکوب باغی، چکاوک کاکلی، چلچله کوهی، 4گونه پرستو، حواصیل شب، گاوچرانک، چلچله سفید، حواصیل خاکستری، حواصیل ارغوانی، غاز خاکستری، تنجه، گیلار، اردک ارده‌ای، خوتکا، اردک سرسبز، فیلوش، خوتکای ابروسفید، اردک نوک‌پهن، اردک سرحنایی، کورکور سیاه، طرلان، قرقی معمولی، 7گونه کاکایی، دم‌سرخ، توکا، سنگ‌چشم و 3گونه سهره.

تالاب بندعلیخان
این تالاب در زمره اکوسیستم‌های ورامین قرار دارد. بندعلیخان میان کویر و شهر تهران جدایی می‌اندازد. گستره‌ تالاب بندعلیخان به 23هزار هکتار می‌رسد اما در سال‌های پرباران تا 5هزار هکتار آن لبریز از آب می‌شود؛ البته در سال‌های اخیر مساحت باتلاقی و خشک آن بیش از هر زمانی شده است. این تالاب هر ساله پذیرای هزاران پرنده کوچ‌رو است که شامل اردک، غاز، پاسرخ، خوتکا و آبچیک می‌شود. شمار پرنده‌های تالاب بندعلیخان به حدود 100گونه می‌رسد.

تالاب عشق‌آباد
این تالاب در 25کیلومتری ری در بخش قلعه‌نو قرار دارد و در میان دشتی کم‌آب پدید آمده است. این تالاب پیش از انقلاب برای بهره‌برداری از آب‌های سطحی ساخته شده بود و طول آن نزدیک به 700متر است. در این تالاب بیش از 150گونه پرنده شناسایی شده است که شامل قرقی، حواصیل، پرستوی دریایی، چکاوک، چلچله، مرغابی و اردک می‌شود؛ اما بیشتر پرندگان تالاب از راسته گنجشک‌سانان هستند.

تالاب قنبرآباد
این تالاب با گستره‌ای 100هکتاری در بخش حسن‌آباد فشافویه جای دارد. تالاب قنبرآباد یک‌سایت پرنده‌نگری هم دارد. تاکنون این سایت پرندگانی نظیر کلاغ ابلق، دُم‌جنبانک، سار، کبوتر چاهی، تلیله، حواصیل، عقاب استپی، باقرقره و چکاوک را رصد کرده است. 50گونه پرنده در این تالاب شناسایی شده است.