اولتیماتوم بورس کالا به دلالان

نوسانات نرخ ارز در ماه‌های اخیر، از یکسو به معاملات محصولات فلزی و پتروشیمی در بورس کالا رونق داده اما از سوی دیگر انتقادهایی را مبنی بر افزایش قیمت‌ها و کمبود عرضه به‌دنبال داشته است.

به گزارش«کالاخبر»، عرضه محصولات پتروشیمی و فلزی با نرخ ارز ۴۲۰۰تومانی باعث ارزانی این کالاها در بازارهای داخلی نسبت به کشورهای همسایه شده است؛ همین موضوع موجب شده دلالان و سوداگرانی با طمع کسب سود از محل صادرات این محصولات وارد بازار شوند.

چندی پیش دولت تصمیم گرفت با ساماندهی مسیر صدور محصولات پتروشیمی جلوی دلالان را بگیرد. بر این اساس، صادرات به تولیدکنندگان محدود و مقرر شد برای جلوگیری از هرگونه تخلف احتمالی، صادرات مواد اولیه مورد نیاز صنایع پایین‌دستی را واحدهای تولیدی عرضه‌کننده در بورس کالا و با ارائه تأییدیه رسمی به اشخاص حقیقی و حقوقی از واحدهای تولیدی محصول انجام دهند؛ در غیر این صورت از صادرات محموله‌های موضوعی جلوگیری می‌شود.

با توجه به حاشیه‌ها و ابهام‌های عرضه مواد فلزی و پتروشیمی سراغ «حامد سلطانی‌نژاد» مدیرعامل بورس کالای ایران رفته‌ایم. حامد سلطانی‌نژاد می‌گوید: برخی که فقط نام تولیدکننده پایین‌دستی را یدک می‌کشند، به خام‌‌فروشی مواد اولیه اقدام می‌کنند که این موضوع به افزایش تقاضای کاذب در بازار دامن زده است. این افراد محصولات را با قیمت پایین خریداری کرده و به قیمت بالاتر در سایر کشورها می‌فروشند. حتی نوسان نرخ ارز باعث شده برخی مس را با قیمت پایین از بورس کالا بخرند و سپس با تبدیل کردن به قراضه، آن را با قیمت بالاتر به کارخانه بفروشند. مشروح این گفت‌وگو را بخوانید:


به‌تازگی مشکلاتی در روند عرضه محصولات در بورس کالا رخ داده که دسترسی تولیدکنندگان واقعی بخش پایین‌دستی را با موانعی مواجه کرده. برای حل این مسئله چه تدابیری اندیشیده شده است؟
بسیاری از این اتفاقاتی که رخ می‌دهد به‌خود بورس مربوط نیست و در سایر بخش‌ها ریشه دارد. بورس یک بازار و فضایی برای معاملات شفاف است. در شرایط کنونی بررسی و تأیید قیمت‌های پایه بورس براساس ارز تک‌نرخی سبب پایین آمدن قیمت پایه شده است و در مواردی قیمت‌ها به سطح دی‌ماه و بهمن‌ماه سال گذشته بازگشته که این امر سبب شده تقاضای تولیدکنندگان بخش پایین‌دستی افزایش یابد. از سوی دیگر، با توجه به اینکه دستگاه‌های مسئول نظارت لازم را بر معاملات محصولات نهایی بعد از بورس کالا انجام نداده‌اند عده‌ای به سوءاستفاده از این موضوع اقدام کرده‌اند و با استفاده از خلأهای موجود، محصولات را به‌صورت خام صادر می‌کنند. این افراد که فقط نام تولیدکننده را یدک می‌کشند به خام‌فروشی مواد اولیه اقدام می‌کنند. اینها بخشی از تقاضای کاذبی راکه وارد بازار شده تشکیل می‌دهند. ورود این تقاضای کاذب سبب بروز چالش برای برخی از مصرف‌کنندگان واقعی شده است. به‌عبارت دیگر هم‌اکنون، مشکل عمده‌ای در بخش عرضه وجود ندارد، بلکه بحران تقاضا سبب ایجاد مشکلات در بازار شده است.

برخی انتقادها به سامانه بهین‌یاب بازمی‌گردد که نتوانسته صف تولیدکنندگان واقعی بخش پایین‌دستی از دلالان را مشخص کند. برای رفع این مشکل، چه اقدامی انجام شده است؟
در حوزه محصولات پتروشیمی، خریداران از طریق سامانه بهین‌یاب به بورس معرفی می‌شوند. این سامانه با این هدف ایجاد شد که تولیدکنندگان واقعی شناسایی و به بورس معرفی شوند. با توجه به‌وجود تقاضای بیش از تولید در برخی کالاها در این سامانه، برای بهبود بهین‌یاب مذاکراتی با وزارت صنعت داشته‌ایم که امیدواریم به کارآمدترشدن آن کمک کند. در هفته‌های گذشته پیشنهادهایی نیز داده شده است که در حوزه محصولات مختلف عملکرد سال‌های گذشته شرکت‌ها ملاک فعالیت در سال‌جاری باشد. این طرح، در «مس کاتد» و «پلی اتیلن ترفتالات» بطری انجام شده است و برای سایر کالاها نیز باید بررسی‌هایی صورت گیرد تا ملاکی برای تشخیص تولیدکننده واقعی از غیرواقعی مشخص شود.

 بورس کالا برای برخورد با متخلفان و شفاف‌سازی‌ عرضه کالا به بخش پایین‌دستی چه اقداماتی را انجام می‌دهد؟
شرکت‌های پایین‌دستی باید اظهارنامه مالیاتی ارائه کنند تا اگر تخلفی صورت گرفته و کالا را برای تجارت و نه تولید خریداری کرده‌اند، آشکار شود. البته عموم صنایع پایین‌دستی ما صنایع شریف و تولیدکنندگان واقعی‌اند که طرفدار شفافیت نیز هستند؛ ازجمله تخلف‌‌هایی که چندی پیش آشکار شد، مربوط به شرکت‌های ثبت شده در مناطق آزاد بود. این شرکت‌ها به نام تولیدکنندگان بخش پایین‌دستی اقدام به خرید محصولات پتروشیمی می‌کردند درحالی‌که واقعی نبودند و آنها دلالی و سوداگری می‌کردند. پس از شناسایی، این شرکت‌ها به مراجع قضایی معرفی شدند که تاکنون حکم علیه شرکت‌ها، قطعی شده است. یکی دیگر از اقدامات، بازدید از شرکت‌های مشکوک است که درصورت محرز شدن تخلف، به مراجع قانونی معرفی می‌شوند. باید توجه داشت که کشف اینگونه تخلف‌ها به‌دلیل عملکرد شفاف در بورس کالاست؛ با این حال تولیدکنندگان و صنایع پایین‌دستی باید کمک کنند و اطلاعاتشان را در اختیار بورس قرار دهند در غیر این صورت بورس به تنهایی نمی‌تواند این مسئله را مدیریت کند.

برای ساماندهی عرضه توسط بالادستی‌ها چه اقداماتی انجام شده است؟
 مشکلات ما در بخش عرضه نسبت به بخش تقاضا کمتر است. اگر مشکل و کاهش عرضه از طرف تولیدکننده بالادستی باشد، با ضمانت‌های اجرایی موجود می‌توان با آن برخورد کرد. طبق قانون، همه تولیدکنندگان پتروشیمی موظفند محصولات پتروشیمی خود را در بورس عرضه کنند که سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان بر آن نظارت می‌کند. بر این اساس، همه محصولات پتروشیمی و بخشی از محصولات فلزی باید در بورس کالا عرضه شود. درصورت تخلف، سازمان حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به موضوع رسیدگی کرده، تشکیل پرونده می‌دهد و به سازمان تعزیرات معرفی می‌کند. البته بورس کالا به این حد بسنده نکرده و با کمک شورای رقابت، یک حداقل عرضه‌ای در نظر گرفته شده است که اگر آن رعایت نشود مراتب مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. یکی از ابزارها سقف رقابت است؛ به محض اینکه عرضه بالادستی‌ها کم شود، از یک‌سو نهادهای نظارتی وارد می‌شوند و از سوی دیگر، بورس کالا سقف‌های قیمت را برای آنها بازمی‌گرداند. بورس کالا از این ابزار در سال گذشته استفاده کرد. در مواردی که تولیدکننده نمی‌تواند نیاز داخل را تأمین کند با هماهنگی با دستگاه‌های مربوطه از طریق واردات، کسری جبران می‌شود تا خللی در عرضه رخ ندهد.

برخی از فعالان بخش پایین‌دستی فولاد می‌گویند، حجم عرضه توسط بالادستی کم شده تا از این طریق، قیمت را بالا ببرند؟ 
روند عرضه شرکت‌ها مشخص است و همه دستگاه‌های نظارتی بر آن نظارت دارند؛ درصورتی که این امر اتفاق افتاده باشد و تولیدکننده‌ای از قدرت انحصاری‌اش استفاده کند و بخواهد با کاهش عرضه قیمت‌سازی‌ کند، شورای رقابت می‌تواند به موضوع ورود پیدا کرده و بررسی کند. آمار عرضه و معاملات محصولات منتشر شده و با توجه به تاریخچه موجود می‌توان بررسی و قضاوت کرد.

ادعا شده که برخی محصولات با قیمتی گران‌تر از بازارهای جهانی در بورس کالا به فروش رسیده است؟
 قیمت را خریداران تعیین می‌کنند و در مرحله رقابت در تالار معاملات ثبت می‌شود. به‌طور قطع خریداران عوامل مختلف تأثیرگذار در قیمت را مورد بررسی قرار می‌دهند و سود و زیان خود را تحلیل کرده و در نهایت اقدام به خرید محصولات می‌کنند. پس باید از خریداران پرسید چرا با این قیمت کالا را خریداری کرده‌اید؟ برخی قیمت تمام‌شده واردات را با قیمت محصولی که در کشور به فروش می‌رسد، مقایسه و سپس اقدام به ثبت قیمت می‌کنند. عده‌ای دیگر نیز اگر پیش‌بینی کنند قیمت‌های آینده صعودی باشد، امروز با قیمت بالاتری می‌خرند. قیمت‌های پایه محصولات در بورس در تناسب با قیمت‌های جهانی است. البته قیمت باید نه آنقدر ارزان باشد که صنایع بالادستی متضرر شوند و نه آنقدر گران که صنایع پایین‌دستی با مشکل مواجه شوند.