اینترنت ماهواره‌ای از فیلتر قانون می گذرد

عمادالدین قاسمی‌پناه-روزنامه‌نگار

درحالی‌که تا یکی دو سال پیش، بعضی از مقامات سازمان فضایی معتقد بودند که اینترنت ماهواره‌ای در برنامه‌های این سازمان است، اما در اولویت قرار ندارد، حالا خبرها حاکی از آن است که استارلینک تا 2سال دیگر امکان تبادل داده را تنها از طریق یک گوشی هوشمند معمولی فراهم خواهد کرد. البته به تازگی صحبت‌هایی شنیده می‌شود که ایران با همکاری بعضی از کشورها می‌خواهد منظومه‌ ماهواره‌ای خود را در مدار قرار دهد. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی هم که به‌تازگی منتشر شده، موید این موضوع است که باید مسئله اینترنت ماهواره‌ای را جدی گرفت. درواقع، اگرچه به‌لحاظ حقوقی و براساس قواعد اتحادیه جهانی مخابرات فضای فرکانسی کشورها حریم ملی محسوب می‌شود، اما به‌لحاظ فنی دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای در اقصی نقاط دنیا، امری قابل تصور است.

اتصال با گوشی معمولی
سرویس Direct to Cell یا اصطلاحا «اتصال مستقیم به گوشی» همان سرویسی است که شرکت اسپیس ایکس اعلام کرده تا سال2025 اجرا خواهد شد. نکته مهم این سرویس، دریافت و ارسال داده با گوشی‌های معمولی، بدون دستگاه‌های جانبی، بدون اپلیکیشن یا نرم‌افزاری خاص است. درحالی‌که هدف اصلی از ارائه این سرویس، پوشش مناطق دورافتاده دنیا بوده است، اما برای بعضی از کشورها ازجمله ایران که اینترنت زمینی دارند، اهمیت ویژه‌ای دارد.

نقش قواعد سرزمینی
تاکنون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بارها اعلام کرده که از اینترنت ماهواره‌ای استقبال می‌کند، اما به یک شرط؛ این شرط رعایت قواعد سرزمینی یا همان Landing Right عنوان شده است. آنچه در این نظر اهمیت دارد، بازدارندگی حقوقی و قانونی است، اما خاطره فناوری‌های پیشین ثابت کرده که تکنولوژی‌ها چندان منتظر قواعد و قوانین نمی‌مانند. عیسی زارع‌پور چندی پیش اعلام کرد که هر اپراتور ماهواره‌ای بخواهد در قلمروی سرزمینی کشوری فعالیت کند باید قواعد سرزمینی آن کشور را رعایت کند. او با اشاره به اینکه این موضوع را به همه اپراتورهای ماهواره‌ای ازجمله استارلینک، وان‌وب و... ابلاغ کرده‌ایم، ادامه داد: «اگر این قواعد را بپذیرند استقبال می‌کنیم.» آرش کریم بیگی، مدیرعامل شاتل موبایل هم در گفت‌وگو با همشهری این نکته را تأیید می‌کند و در این خصوص می‌گوید: «بدیهی است که طبق کنوانسیون‌های بین‌المللی و در حوزه کنوانسیون‌های مخابراتی، فضای فرکانسی کشور و چنین خدمات مخابراتی باید تابعی از مقررات رگولاتوری آن کشور باشد.»

اهمیت بازیگری فعال
اگرچه قبلا عنوان می‌شد که اینترنت ماهواره‌ای برای سازمان فضایی ایران اولویت نیست، اما سیاستگذاران به سرعت اهمیت این فناوری را درک کردند. اکنون صحبت از منظومه‌های ماهواره‌ای ایران می‌شود و این بحث مطرح است که با همکاری کشورهایی مانند چین و روسیه باید به‌عنوان یک بازیگر فعال وارد این عرصه شویم. درواقع، تنها راه مؤثر برای حفظ حکمرانی فضای مجازی ورود جدی به این حوزه است. از سوی دیگر، بعضی از کارشناسان معتقدند که «فناوری» خود را تحمیل می‌کند و مجوز، کارگروه، قانون و قواعد نمی‌توانند مانع رسوخ فناوری شوند.کریم‌بیگی هم در این مورد معتقد است که وجود قوانین بین‌المللی به این معنی نیست که منظومه‌های ماهواره‌ای به‌لحاظ فنی نتوانند سرویس‌های اینترنتی خود را ارائه دهند، اما قواعدی بر آن مترتب است.

مکث
غافلگیر نشویم!
 دیر یا زود اینترنت ماهواره‌ای عرضه خواهد شد و تجربه‌های پیشین مانند ماهواره و ویدئو می‌تواند برای سیاستگذاران قابل توجه باشد تا ناگهان غافلگیر نشویم. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس درباره اینترنت ماهواره‌ای حاوی راهکارهایی برای به حداقل رساندن تهدیدات و حداکثرسازی بهره‌مندی از فرصت‌های این فناوری است. این گزارش راهکارهایی را در قالب 3راهبرد کلی طبقه‌بندی کرده است: رفع موانع ساختاری به‌منظور تقویت مزیت رقابتی اتصال زمینی، تفاهمنامه همکاری و اعطای مجوز به شرکت‌های اینترنت ماهواره‌ای و هم‌افزایی دیپلماتیک و همچنین راهکارهای سلبی ازجمله جرم‌انگاری خرید و فروش و بهره‌برداری از تجهیزات و اشتراک بدون مجوز، اقامه دعوی علیه شرکت ارائه‌دهنده خدمت فاقد مجوز به‌دلیل تداخل فرکانسی با سرویس‌های ماهواره‌ای شرکت‌های دارای قرارداد با ایران یا سرویس‌های رادیویی کشور.