درخشش دانشمند ایرانی در نوبل اسلامی

عمادالدین قاسمی‌پناه-روزنامه‌نگار

روز گذشته هفته جایزه مصطفی(ص) با سخنرانی ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری کشورمان  رسما در اصفهان آغاز شد. این جایزه که برخی از آن با عنوان نوبل اسلامی یاد می‌کنند تاکنون 4دوره برگزار شده و امسال در پنجمین دوره آن امید فرخ‌زاد، استاد ایرانی دانشگاه هاروارد توانسته این جایزه را از آن خود کند. این جایزه در 4حوزه علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات، علم و فناوری زیستی و پزشکی، علم و فناوری نانو و علوم پایه و مهندسی به برگزیدگان اعطا می‌شود. احمد حسن هم که متولد مصر است در کنار امید فرخ‌زاد، به‌عنوان برگزیده دیگر جایزه مصطفی معرفی شده است.در بخشی دیگر از این رویداد برای برگزیدگان مقیم کشورهای اسلامی هم جایزه‌ای درنظر گرفته شده است. در این بخش 3برگزیده به ‌نام‌های احمد فوزی اسماعیل از کامبوج، سامیا خوری از لبنان و مورات اویسال از ترکیه معرفی شده‌اند.

کاربرد فناوری نانو در پزشکی
پروفسور «امید فرخ‌زاد» که در سال1347 در ایران متولد شده، اکنون استاد دانشکده پزشکی دانشگاه هاروارد آمریکاست. «طراحی، توسعه و ارزیابی بالینی داروهای نوین بر پایه نانوذرات پلیمری» نام اثر فرخ‌زاد است که جایزه حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی پنجمین دوره جایزه مصطفی را از آن خود کرده است. تحقیقات فرخ‌زاد به‌عنوان دانشمند و پزشک ایرانی مقیم آمریکا به توسعه نانوداروها و نانوذره‌ها در حد استفاده بالینی مؤثر بر درمان بیماری‌ سرطان و ساخت ذرات نانویی برای دارورسانی به عضو هدف منجر شده است. تحقیقات او بر توسعه فناوری‌های نانوذره درمانی متمرکز است و او به‌طور مشخص پیشگام توسعه و آزمایش ترکیبی کاملا کارآمد از نانوذرات چندکاربردی برای کاربردهای درمانی و پزشکی بوده است‌.

تلاش‌های دیگر استاد ایرانی هاروارد
امید فرخ‌زاد برای کاربرد مواد هدفمند مشخص به‌منظور رساندن داروهای شیمی‌درمانی با کمک نانوذرات به سلول‌های سرطانی در بیماران سرطان نامی شناخته شده است. او همچنین در زمینه بیماری‌های مرتبط با تصلب شرایین تحقیق و ابزارهای نانویی رساندن دارو موسوم به پهپادهای زیست‌فروپاش(وسیله‌ای برای انتقال دارو که از مواد زیستی ساخته شده و بعد از استفاده در بدن از بین می‌روند) را طراحی کرده که نوع مشخصی از دارو را به بدن می‌رساند و موجب بهبود بیمار می‌شود.این پهپادها که در واقع ابزارهای دارورسانی به یک نقطه خاص هستند، در اندازه‌های نانو طراحی شده‌اند که می‌توانند نوع مشخصی از مولکول را با خود به ذخیره‌های چربی در شرایین حمل کنند. این روشی جدید برای جلوگیری از حمله قلبی است که حدود 8سال قبل و در سال2015 فرخ‌زاد به آن دست یافته بود.

نجات مصدومان سوانح
یکی دیگر از دستاوردهای استاد ایرانی دانشگاه هاروارد طراحی و توسعه نوعی برچسب کلاژن با نانوذره‌هاست که در واقع نوعی روبات‌ زیست‌فروپاش کوچک است و برای بیماران دچار حوادث شدید استفاده می‌شود.
درواقع، جراحت‌های ناشی از تصادف‌های شدید می‌تواند موجب شکستگی‌های شدید استخوانی شود و بعد از عمل‌های ارتوپدی، ایجاد عفونت بسیار محتمل است. این برچسب‌ها می‌توانند آنتی‌بیوتیک و دیگر داروها را برای تسریع بهبود استخوان شکسته و زخم به شکلی بهتر و کنترل‌شده‌تر نسبت به روش فعلی، به موضع هدف برسانند و از عفونت و جراحی‌های بعدی جلوگیری کنند.

دانشمندی با ارجاعات قابل توجه
یکی از معیارهای دانشمندان و استادان شاخص علاوه بر تعداد مقالات علمی چاپ شده، میزان ارجاعاتی‌ است که مقالات دیگر به آثار آن استاد داده‌اند. از امید فرخ‌زاد هم مقالات بسیاری تاکنون منتشر شده است. به‌طوری‌که از سال 1993 تا 2022 تعداد 245مقاله از فرخ‌زاد در پایگاه نمایه‌سازی‌ web of science نمایه شده‌اند. همچنین تعداد کل ارجاعات به مقالات این دانشمند ایرانی 55هزارو980 بار بدون خوداستنادی است و دارای شاخص H105 است.

مکث
توجه جهان به جایزه مصطفی ص

مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به اینکه ابزارهای کشف و رصد در دوره پنجم(2023) در مقایسه‌ با دوره‌های پیش دقیق‌تر و عمیق‌تر شده است، می‌گوید: «این جایزه از همان آغاز فعالیت خود با استقبال چشمگیر در سطح جهان روبه‌رو شد.» علی عمرانی یادآوری می‌کند که در آستانه اهدای نخستین جایزه مصطفی(ص) نشریه نیچر از اهمیت آن سخن گفت و نشریه ساینس همزمان با نخستین دوره برگزاری آن، از این جایزه با عنوان «نوبل اسلامی» یاد کرد؛ تعبیری که بارها پس از آن در رسانه‌های بین‌المللی مورد استفاده قرار گرفت. به‌گفته او، رسانه‌های مطرح جهان  همچون آسوشیتدپرس، واشنگتن‌پست، نیویورک‌تایمز، گاردین، دویچه‌وله و الجزیره در مناسبت‌های مختلف به جایزه اشاره کردند. الجزیره آن را یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین جوایز علمی در جهان اسلام و جهان عرب دانست. حتی رسانه‌های نهادهای علمی جهان همچون سرن(CERN) که در دل خود بزرگ‌ترین آزمایشگاه فیزیک ذره‌ای جهان را جای داده است تا تارنمای دانشگاه‌های هاروارد، برکلی، استنفورد، پرینستون و UCLA در اخبار خود به برگزیدگان این جایزه پرداخته‌اند.