علی اصغر سمسار یزدی*
شاید باورمان نشود که تا 100سال پیش، بخش قابل توجهی از آب مورد نیاز شهر تهران از طریق شبکه‌ای از قنات‌ها که عمدتا توسط افراد خیر و یا صاحبان سرمایه احداث شده بودند تامین می‌شد. منبع تغذیه این قنات‌ها، آبرفت مستعد و غنی دامنه البرز بود که با بهره‌گیری از بستر قنات جریان مستمر و حیات‌بخش آب به شهر عرضه می‌شد. متأسفانه در طول یک قرن گذشته با توسعه سریع شهرسازی در شهر تهران و تغییر کاربری اراضی و در نتیجه بی‌نیازی نسبت به قنوات، توجه به آنان به‌تدریج کاهش یافت، به‌گونه‌ای که مورد فراموشی قرار گرفتند. در‌واقع هنر ما در این مدت به حاشیه راندن این سیستم‌های سازگار با طبیعت بوده است. در گذشته قنات‌های کوهستانی و نیمه‌کوهستانی به‌علت نوسانات آبدهی ناشی از تغییرات بارندگی، سازگاری را به بهره‌برداران خود دیکته می‌کردند و در نتیجه بهره‌برداران نیز به همین منوال خود را با شرایط، تطبیق داده و سطح زیرکشت خود را به تناسب «تر سالی» یا «خشک‌سالی» تغییر می‌دادند؛ به‌عبارتی مردم رابطه‌ای آمیخته با احترام با محیط زندگی خویش داشتند و به جای جنگ با طبیعت، راه تعامل و سازگاری با آن را در پیش گرفته بودند، در نتیجه محیط‌زیست دچار تخریب نمی‌شد و همواره طبیعت منابع و مواهب خویش را به‌صورت مستمر و پایدار در اختیار آنان قرار می‌داد. متأسفانه در قرن اخیر و پس از بهره‌گیری از سازه‌های آبی مدرن، نه‌تنها به این سازه‌های ارزشمند زیرزمینی که با زحمات وصف‌ناپذیر نیاکان‌مان و در کمال اخلاص و با هدف مقدس عرضه آب به مردم حفر شده است کمتر توجه شد، بلکه در موارد متعددی حریم آنان نیز مورد تجاوز قرار گرفت. گرچه رشد جمعیت و نیاز بیشتر به منابع آبی منجر شد تا قنوات به تنهایی جوابگوی نیاز آبی فعلی نباشند، ولذا تمهیداتی به‌منظور عرضه منابع آب جدید درنظر گرفته شد ولی این بدان معنا نیست که قنوات دچار فراموشی شوند. گذشته از ارزش‌های ملموسی که در سازه قنات نهفته است، ارزش‌های معنوی، فرهنگی و مدیریتی برخاسته از آن هنوز که هنوز است می‌توانند در رفع چالش‌های فراروی بخش آب الهام‌بخش باشند. و لذا بر ماست تا همه توانمان را در جهت حفظ قنات‌های موجود صرف کنیم و هرچه در توان و توشه داریم در قبال حفظ ارزش‌های ملموس و ناملموس آنان عرضه کنیم. در این رهگذر بایستی حریم آنها را حفظ کرده و منظر فرهنگی آنان را مرتبا یاد‌آوری و آگاهی‌بخشی کنیم. همچنین نسل جوان را از دانش مهندسی بی‌نظیری که در احداث آنها به‌کار گرفته‌شده آگاه‌سازیم.
ضرورت آگاه‌سازی نسل جوان از میراث باارزش نیاکان
* مدیر اسبق مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی و پژوهشگر حوزه آب و قنات
در همینه زمینه :
