شیرینی‌های مضر

مهرنوش سلماسی-روزنامه‌نگار

فاصله زمانی تولید حرفه‌ای نخستین انیمیشن‌های دیزنی، با نخستین مطالعات درباره تأثیرات این کارتون‌ها بر کودکان، چنان اندک است که نشان می‌دهد نگرانی درباره آنچه بچه‌ها در معرضش قرار می‌گیرند، خیلی زود تبدیل به دغدغه و دلمشغولی شده است. وقتی در دهه 30 میلادی صنعت فیلم به رسمیت شناخته شد و کودکان به‌عنوان مخاطب انیمیشن‌ها، بخشی از بازار این صنعت را تشکیل دادند، نخستین نگرانی‌ها درباره خوراک فرهنگی- اخلاقی ناسالم هم شکل گرفت. مسئله آگاهی نامطلوب موضوعی است که در مطالعات پیرامون فیلم‌های کارتونی مطرح شد. چکیده نگرانی‌ها این بود: «ذهن کودکان مثل لوح سفیدی است که از هر چیزی، به‌خصوص فیلم‌هایی که برای مصرف آنها تولید می‌شود، تأثیر می‌پذیرد؛ لوح سفیدی که تحت‌تأثیر فیلم‌ها، به شکل اسفناکی تیره و تار می‌شود و بیم آن می‌رود که به لحاظ اخلاقی آسیب ببیند.» این نگرانی‌ها درحالی مطرح می‌شد که کارتون‌های دیزنی، بازار‌های جهانی را فتح می‌کردند و سود سرشاری به کمپانی تولید‌کننده‌اش می‌رساندند؛ تجارت پرسودی که پژوهشگران محصولاتش را الزاماً مناسب کودکان نمی‌دانستند. فیلم‌ها یکی پس از دیگری ساخته و اکران می‌شدند؛ کارتون‌هایی که محصول ذهن بزرگسالان بودند و خیلی وقت‌ها مفاهیمی که دیزنی قصد القا کردن‌شان را داشت و اصلا مناسب کودکان نبودند را نیز به شکلی که به تأثیرات مخرب می‌انجامید به همراه داشتند. کارتون‌ها بخشی از فرهنگ عامه مردم و سینماروها شده بودند و تأثیرات اخلاقی و فرهنگی‌شان بیشتر در محدوده پژوهش‌های کارشناسان باقی می‌ماند. بازار اکران راه خودش را می‌رفت و جهان جذاب و پرتلالو و آمیخته با تخیل، فتح گیشه را به همراه می‌آورد. سال‌های طولانی گذشت. انیمیشن‌های پرشماری ساخته شدند و چندین و چند نسل با تماشای آنها کودکی‌شان را گذراندند و بررسی تأثیرات محصولات فرهنگی و هنری بر ذهن بچه‌ها همچنان ادامه یافت. زمانه عوض شد، دسترسی به فیلم‌ها، آسان شد و بچه‌ها بیشتر در معرض انبوه محصولاتی قرار گرفتند که برای آنها تولید می‌شدند، ولی الزاما مناسب‌شان نبودند. درجه‌بندی سنی فیلم‌ها برای مخاطب هم به مسئله‌ای مهم تبدیل شد؛ اینکه انیمیشنی که برای کودکان بالای 5سال بی‌ضرر است، ممکن است تأثیرات نامطلوبی روی بچه‌های زیر 5سال بگذارد و اینکه کارتون‌های محبوب بزرگسالان، در بسیاری از موارد مناسب تماشا برای بچه‌ها نیستند. نکته دیگر نامناسب بودن برخی از محبوب‌ترین کارتون‌های کودکان برای برخی از رده‌های سنی بود. این نوشته مروری است گذرا بر 5انیمیشنی که در سراسر جهان مورد توجه کودکان قرار گرفته‌اند، ولی روانشناسان آنها را واجد ویژگی‌هایی دانسته‌اند که تأثیر مخربی بر ذهن، روان و اخلاق بچه‌ها در رده‌های مختلف سنی می‌گذارند.