عصر جدید مناسبات تهران - تاشکند

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

رئیس مجلس شورای ‌اسلامی دیروز در بهارستان، میزبان همتای ازبکستانی خود بود تا «دیپلماسی همسایگی» جمهوری ‌اسلامی، این ‌بار در چارچوب «دیپلماسی پارلمانی» پیگیری شود؛ رویکردی که از گسترش روزافزون مناسبات ایران با دولت‌های حوزه آسیای ‌مرکزی حکایت دارد.
به‌ گزارش همشهری، نورالدین جان اسماعیل‌اُف، رئیس مجلس قانونگذاری ازبکستان که در رأس هیأتی پارلمانی وارد تهران شده است، با محمدباقر قالیباف، همتای ایرانی خود، دیدار و گفت‌وگو کرد و دوطرف بر عزم خود به‌منظور گسترش بیش ‌از پیش مناسبات تهران - تاشکند تأکید کردند.
رایزنی‌های پارلمانی ایران و ازبکستان، آن‌هم در سی‌ویکمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک میان دوطرف، در شرایطی است که 2کشور در ماه‌های اخیر دور تازه‌ای از همکاری‌های دوجانبه را آغاز کرده‌اند؛ رویکردی که توسعه همکاری‌ها، به‌ویژه در بخش‌های اقتصادی، سیاسی و پارلمانی را هدف‌گذاری کرده ‌است و تهران و تاشکند در یک‌سال اخیر گام‌های مؤثری در این زمینه برداشته‌اند.سفر رئیس مجلس قانونگذاری ازبکستان به تهران در شرایطی انجام می‌شود که قالیباف در آخرین روزهای تیرماه1401، در سفری به تاشکند با همتای ازبکستانی خود و رئیس‌جمهور این کشور گفت‌وگو کرده بود؛ دیدارهایی در چارچوب «دیپلماسی پارلمانی» که رویکرد گسترش روابط دوجانبه در حوزه‌های پارلمانی، اقتصادی، تجاری، سیاسی و فرهنگی را دنبال می‌کرد.

یخ‌شکنی از روابط تهران - تاشکند
روابط ایران و ازبکستان در دهه‌های اخیر با فراز و فرودهایی همراه بوده ‌است. مناسبات تهران - تاشکند در دوره ریاست‌جمهوری اسلام کریم‌اف، روند مطلوبی نداشت و رویکردهای امنیتی و درون‌گرای وی، زمینه‌ساز به سردی گراییدن روابط ایران و ازبکستان شد. این روند اما با فوت کریم‌اف در شهریورماه1395 با تحولات ملموسی مواجه شد و تهران و تاشکند مسیر نوینی را به‌منظور توسعه همکاری‌های دوجانبه در پیش گرفتند.

عصر نوین مناسبات
از اواخر تابستان1395 و با آغاز به‌کار شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور جدید تا پایان کار دولت دوازدهم در ایران، 2کشور دور تازه‌ای از مناسبات را آغاز کردند و رایزنی‌ها و رفت‌وآمدهای دیپلماتیک میان تهران - تاشکند، گسترده‌تر از قبل پیگیری شد. در این میان اما شروع ‌به ‌کار دولت ‌سیزدهم در ایران را می‌توان سرآغاز فصل نوینی در روابط 2کشور قلمداد کرد. اولویت یافتن سیاست همسایگی در سیاست ‌خارجی جمهوری ‌اسلامی، جان تازه‌ای به مراودات ایران با دولت‌های آسیای مرکزی و به‌ویژه ازبکستان بخشید.

اراده سران برای توسعه روابط
اولویت‌بخشی به «دیپلماسی اقتصادی» در دولت‌سیزدهم که رویکرد خنثی‌سازی تحریم‌های غربی را پیگیری می‌کرد، زمینه‌ساز سیر صعودی در روابط تهران - تاشکند شد و روابط دوجانبه شاهد تحولات مهمی بود. بر این اساس روسای‌جمهور 2کشور در شهریورماه1401 و آذرماه1400، در حاشیه 2 اجلاس «سران سازمان همکاری شانگهای« در دوشنبه تاجیکستان و «اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو)» در عشق‌آباد ترکمنستان، با یکدیگر دیدار کردند تا بستر مناسب برای توسعه روابط فراهم شود.

روند سریع تعامل‌های دوجانبه
رفت‌وآمدهای دیپلماتیک میان تهران و تاشکند، به دیدارهای روسای‌جمهور دوطرف ختم نشد و در آبان‌ماه1400 عبدالعزیز کامل‌اف، وزیر امور خارجه ازبکستان برای شرکت در دومین نشست «همسایگان افغانستان» به تهران آمد و دیدارهایی نیز با مقام‌های دولتی ایران داشت. از سوی دیگر در اسفندماه همان سال، علی شمخانی، دبیر شورای ‌عالی امنیت ملی جمهوری ‌اسلامی به تاشکند رفت تا روند تحولات در روابط دوجانبه با سرعت بیشتری پیگیری شود.

نمودهای همکاری
ارزیابی سطح همکاری‌های ایران و ازبکستان در طول حدود 20ماه گذشته نشان می‌دهد دوطرف از آمادگی لازم برای گسترش مناسبات در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی برخوردارند. حمایت ازبکستان از تغییر عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، علاقه‌مندی به مشارکت در پروژه ترانزیتی افغانستان - ایران - هند از بندر چابهار (با وجود به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان) و رایزنی‌های سیاسی و امنیتی دوجانبه درباره تحولات افغانستان، از نمودهای چنین روندی به‌ حساب می‌آید.

چشم‌انداز تازه در روابط  ایران و ازبکستان
رئیس مجلس شورای ‌اسلامی در نشست ‌خبری مشترک با همتای ازبکستانی خود، تأکید کرد که با توجه به ظرفیت‌های ترانزیتی موجود، توسعه ارتباطات میان تهران و تاشکند، به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی و گردشگری، می‌تواند سقف تجاری 2کشور را ارتقا دهد. محمدباقر قالیباف توسعه مناسبات با دولت‌های حوزه آسیای ‌مرکزی را از اولویت‌های سیاست ‌خارجی جمهوری ‌اسلامی دانست و تصریح کرد: 2کشور در حوزه‌های اقتصادی و توسعه ارتباطات حمل‌و‌نقل و ترانزیتی در محورهای شمال به جنوب و شرق و غرب، از بسترهای همکاری مناسبی برخوردارند. رئیس مجلس قانونگذاری ازبکستان هم در این نشست‌ خبری مشترک، گسترش همکاری‌ها در بخش حمل‌ونقل را اولویت دوطرف در توسعه روابط تهران - تاشکند دانست. نورالدین جان اسماعیل‌اُف با اشاره به اراده 2کشور به‌منظور گسترش مناسبات، ابراز امیدواری کرد با توجه به سفر قریب‌الوقوع رئیس‌جمهور ازبکستان به تهران، نشست‌هایی که در جریان این سفر برگزار می‌شود، به تنظیم موافقتنامه‌هایی برای توسعه روابط اقتصادی بینجامد.

تسریع در اجرای توافقنامه‌ها
رئیس مجلس قانونگذاری ازبکستان در ادامه رایزنی‌های خود در تهران، به دیدار رئیس‌جمهور ایران نیز رفت تا دوطرف بر تسریع اجرایی‌سازی تفاهمنامه‌های گذشته تأکید کنند. سیدابراهیم رئیسی دراین دیدار با اشاره به رشد همکاری‌های سیاسی –  اقتصادی ایران و ازبکستان در سال‌گذشته، تأکید کرد تسریع در اجرایی‌شدن ۱۸توافقنامه و تفاهمنامه همکاری امضا شده میان ایران و ازبکستان، زمینه‌ساز ارتقای قابل‌توجه سطح مناسبات فی‌مابین خواهد شد. نورالدین‌جان اسماعیل‌اف نیز با تمجید از سیاست‌خارجی دولت‌ ایران در اولویت‌دهی به توسعه روابط با همسایگان، به رئیسی اطمینان داد که پارلمان ازبکستان همه امکانات و ظرفیت‌های خود را در راستای اجرایی شدن توافق‌ها میان 2 کشور به‌کار خواهد گرفت.

محورهای رایزنی‌ پارلمانی در تهران
رایزنی رؤسای مجالس ایران و ازبکستان در تهران دیروز در شرایطی انجام شد که دوطرف بر عزم دوجانبه به‌منظور گسترش مناسبات در حوزه‌های متکثر تأکید کردند.
افزایش فعالیت‌ گروه‌های دوستی دوطرف، به‌ویژه در بستر «دیپلماسی پارلمانی»
تقویت روابط دوجانبه در حوزه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان
توسعه همکاری‌های لجستیکی به‌منظور تسهیل رفت‌وآمدها، از کرانه دریای عمان تا تاشکند و آسیای مرکزی
تامین زیرساخت‌های مناسب برای افزایش حجم مبادلات دوجانبه
مقابله با یکجانبه‌گرایی غربی در آسیای‌ مرکزی
افزایش سطح تعاملات سیاسی - امنیتی با محوریت رفع دغدغه‌های مشترک در حوزه افغانستان
ارتقای سطح همکاری‌ها در بخش حمل‌و‌نقل و ترانزیت

تهران - تاشکند پرونده‌های روی‌میز
ایران و ازبکستان، به‌عنوان 2کشور محوری در تحولات حوزه غرب ‌آسیا و آسیای مرکزی، ظرفیت‌ها و علاقه‌مندی‌های مختلفی به‌منظور توسعه مناسبات، به‌ویژه در حوزه اقتصادی دارند که در ادامه به بخشی از آنها اشاره می‌شود:
انرژی: ایران و ازبکستان همکاری‌های نوینی را در حوزه انرژی آغاز کرده‌اند و وزرای نفت 2کشور در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در سمرقند در شهریورماه1401، زمینه‌های مشترک همکاری را بررسی و به تفاهم‌هایی نیز در این زمینه دست یافتند.
کنسولی: گشایش متقابل کنسولگری بین ایران و ازبکستان، از جمله نیازهایی است که با توجه به گسترش سطح روابط دوجانبه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
تجاری: توسعه مراودات تجاری میان 2کشور، به‌ویژه از طریق تسهیل و گسترش فعالیت‌های بخش ‌خصوصی، از دیگر پرونده‌های روی میز تهران و تاشکند به‌حساب می‌آید. تقویت فعالیت‌های اتاق مشترک بازرگانی ایران و ازبکستان از اولویت‌های مهم در این بخش است.
ترانزیت: گسترش پروازهای مستقیم میان تهران و تاشکند و بهره‌گیری مؤثر از ظرفیت کریدورهای ترانزیتی و استفاده مناسب از مزیت‌های موجود در این عرصه، از دیگر پرونده‌های روی‌میز دوطرف است.
امنیتی: ایران و ازبکستان در حوزه تعامل‌های امنیتی، علایق مشترکی دارند که بخشی از آن به تحولات افغانستان و بخشی دیگر، به مبارزه مشترک با تروریسم و جرائم سازمان‌یافته مربوط می‌شود. رشد افراط‌گرایی در حوزه آسیای ‌مرکزی از دغدغه‌های مشترک تهران و تاشکند در این زمینه به ‌شمار می‌رود.