گزارش
چرا سخت می‌گیرند؟
بررسی دلایل فرهنگی کاهش ازدواج در گفت‌وگو با نمایندگان مجلس
رابعه تیموری-روزنامه‌نگار
اگرچه وظیفه مجلس و نمایندگان ملت، تسهیل شرایط ازدواج جوانان با توسل به قانون و قانونگذاری است، اما نمایندگان ملت باور دارند که حکایت ازدواج جوانان رشته‌های بسیار دارد که با ضرب و زور قانون نمی‌توان آنها را رفع و رجوع کرد. موانع و باورهای فرهنگی یکی از این موانع قرص و محکم است که نمایندگان ملت معتقدند تا زمانی که برایشان چاره‌اندیشی نشود، بهبود شرایط اقتصادی جوانان در افزایش آمار ازدواج کارگشا و مؤثر نخواهد بود. در نوشتار زیر، تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به اهمیت موانع فرهنگی در کاهش آمار ازدواج پرداخته‌اند و راهکارهایی برای رفع این موانع ارائه کرده‌اند.
باورهای دینی تقویت شوند
رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی معتقد است باید به موازات بهبود شرایط اقتصادی جوانان، فرهنگ دینی و آموزه‌های مذهبی این قشر نیز تقویت شود. ولی اسماعیلی به کمرنگ شدن باورهای دینی در میان جوانان اشاره می‌کند و می‌گوید: «مشکلات و موانع ازدواج جوانان کم نیست، اما این مشکلات برای نسل‌های گذشته هم کم و بیش وجود داشته و آنها با وجود این مشکلات و با توکل و تکیه بر خدا زندگی مشترک خود را بنا می‌کردند.
خدا هم آنها را تنها نمی‌گذاشت و می‌توانستند بر مشکلات غلبه کنند، ولی بعضی از جوانان امروزی مانند نسل‌های گذشته به روزی رسان بودن خدا باور ندارند و تصور می‌کنند باید زمانی برای زندگی مشترک آستین بالا بزنند که همه امکانات مادی و رفاهی آنها مهیا باشد.» اسماعیلی تقویت باورها و ارزش‌های فرهنگی و دینی در نسل امروز را یک ضرورت توصیف می‌کند و ادامه می‌دهد: « نهادهای فرهنگی و دینی جامعه باید برنامه‌هایی مؤثر و هدفدار تدوین و اجرا کنند تا جوانان از باورهای قوی‌تری برخوردار شوند و در امر ازدواج نگاه صرفا مادی نداشته باشند.»
عوامل فرهنگی، مؤثرتر از عوامل اقتصادی
علی‌اصغر عنابستانی موانع فرهنگی را مهمترین سد در گرایش جوانان به تشکیل خانواده عنوان می‌کند و می‌گوید: «بسیاری از افراد تصور می‌کنند مشکلات اقتصادی مهمترین دلیل کاهش ازدواج جوانان است، درحالی‌که پژوهش‌ها نشان داده در این مسئله اثر بعضی از باورها و پندارهای فرهنگی از مشکلات اقتصادی هم قوی‌تر و پررنگ‌تر است.» این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی به نقش فضای مجازی در شکل‌گیری جریانات اجتماعی اشاره می‌کند و می‌گوید: «بسیاری از آداب و رسوم غلط، بدعت‌ها و باورهای اشتباهی که پیرامون موضوع ازدواج شکل گرفته، از فضای مجازی نشأت می‌گیرد.» او شبکه‌های اجتماعی را در شکل‌گیری و جهت‌گیری گفتمان‌های پیرامون ازدواج جوانان مؤثر می‌داند و می‌گوید: «متأسفانه بسیاری از جوانان برای زندگی واقعی و مسئله ازدواج خود از فضای مجازی ایده می‌گیرند. در این بستر مفاهیم و باورهایی به جوانان القا می‌شود که با اعتقادات دینی ما در تضاد و تقابل است و باورهای فرهنگی و دینی ما درباره ازدواج را نفی و منحرف می‌کنند.» عنابستانی فعالیت‌های فرهنگی را برای کاهش تأثیرگذاری فضای مجازی مؤثر می‌خواند و می‌گوید: «باید همسو با مدیریت فضای مجازی، نهادهای متولی فرهنگ مانند سمن‌های فرهنگی و حوزه علمیه هم به‌صورت جدی وارد میدان شوند و در تبیین مقوله‌های اعتقادی به‌صورت مؤثر کار کنند.»
ازدواج‌های پرزرق و برق
تجملاتی شدن ازدواج موضوعی است که فاطمه رحمانی به‌عنوان یکی از موانع ازدواج نام می‌برد. این عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی به لزوم تغییر نگرش‌های غلط حاکم بر ازدواج‌های امروزی اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگرچه نمی‌توان نقش اقتصاد و اشتغال جوانان در افزایش میزان ازدواج آنها را نادیده گرفت، اما نگرش‌های حاکم بر ازدواج‌ها هم از اهمیت زیادی برخوردارند. در این نگرش‌های نادرست پیرایه‌ها و تجملات زیادی بر سنت ازدواج بسته شده که آن را از آیین و مراسمی معنوی به محلی برای خودنمایی و رقابت‌های مادی تبدیل کرده است.» او که جزو نمایندگان ناظر اجرای قانون جوانی جمعیت است، اعتقاد دارد دولت در زمینه رفع موانع اقتصادی ازدواج قدم‌های مؤثری برداشته، ولی برای تغییر مسائل نگرشی باید برنامه‌هایی هدفدار وکارشناسی شده اجرا شود. رحمانی رسالت نهادهای فرهنگی را در افزایش آمار جوانان خطیر توصیف می‌کند و می‌گوید: «در این زمینه باید از همه ظرفیت‌های فرهنگی موجود بهره گرفته شود.»
آموزش، مغفول مانده است
سیدکریم حسینی آموزش به جوانان را جزو ارکان مغفول در امر ازدواج عنوان می‌کند و می‌گوید: «ما در موضوع ازدواج از اهمیت آموزش غافل شده‌ایم و به این مقوله توجه کافی نداریم، درحالی‌که باید این موضوع در آموزش‌های رسمی ما به‌صورت پایه‌ای دنبال شود.» این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس یازدهم معتقد است که در سبد آموزش جوانان ما، مقوله ازدواج از اهمیت و جایگاه لازم برخوردار نیست و در سال‌های اخیر جزو اولویت‌های آموزشی جامعه تلقی نشده است. او نهادینه شدن باورهای فرهنگ ایرانی پیرامون ازدواج را امری تدریجی می‌داند که باید از خانواده آغاز شود.
هدف، تخریب نظام خانواده است
فاطمه محمدبیگی تلاش دشمن برای تغییر نگرش جوانان نسبت به مقوله ازدواج را به جنگ شناختی و ترکیبی تعبیر می‌کند و می‌گوید: «دشمن فرهنگ و سنت‌های ما را نشانه گرفته و ازدواج و تشکیل خانواده از مهمترین ارکان فرهنگی جامعه ماست.» این نماینده مجلس شورای اسلامی رواج اباحه‌گری و روابط جنسی بی‌قید و بند از طریق فضای مجازی را ترفندی برای کاهش گرایش جوانان به ازدواج عنوان می‌کند و می‌گوید: «ایجاد نگرش مثبت در مورد مقوله ازدواج رسالت و وظیفه همه دستگاه‌های اجرایی و فرهنگی کشور است و باید هر یک از نهادها و ارگان‌ها، در طرح‌ها و برنامه‌های خود پیوست اجتماعی پیرامون مسئله ازدواج درنظر بگیرند.» او حمایت و ترویج ازدواج آسان را در تغییر نگرش‌های فرهنگی جوانان مؤثر می‌داند و می‌گوید: «در ازدواج آسان فقط کاهش هزینه‌های مراسم مدنظر قرار نمی‌گیرد و یک فرهنگ جامع و کامل در زمینه ازدواج ارائه و ترویج می‌شود.»
باورهای نادرست
بخشی از موانعی که در ازدواج جوانان وجود دارد، سراسر اشتباه است. مثل اینکه که عده‌ای معتقد به ایده و باور «کبوتر با کبوتر، باز با باز» هستند و معتقدند که چون خانواده‌شان از جایگاه بالایی یا خاصی برخوردار است، نمی‌تواند با هر کسی وصلت کند. این در حالی است که حرکت اجتماعی و اقتصادی خانواده‌ها، مدام در حال پس و پیش شدن است و چه بسا یک بیماری یا اتفاق تجاری یا...، جایگاه‌ها را متزلزل کند. به‌نظر می‌رسد که این ایده نیز ایده مناسبی نباشد.
سبک زندگی غربگرا
رواج ازدواج‌های سفید، همخانگی و زوجیت بدون عقد شرعی و... سبب شده جوانان نسبت به برگزاری شرعی و قانونی آیین ازدواج توجه و گرایش کمتری نشان دهند. در این شیوه زندگی مشترک که بر اثر نفوذ زندگی غربی بر جامعه ما تحمیل شده، فرد در هر زمانی که به ادامه رابطه مشترک تمایلی نداشته باشد، بدون پذیرش عواقب و آثار تصمیم خود بر زندگی فرد مقابل یا تحمل پیامدهای قانونی و اجتماعی، به رابطه مشترک خود پایان می‌دهد.
تجمل‌گرایی
زمانی تأثیرگذاری عوامل اقتصادی بر عوامل فرهنگی می‌چربد که چشم و هم‌چشمی‌های رایج در میان بعضی از خانواده‌ها بندی می‌شود بر پای جوانان در آستانه تأهل. در سال‌های اخیر تجمل‌گرایی در جامعه نمودی پررنگ پیدا کرده و مراسم ازدواج را به امری پرهزینه بدل ساخته است. این امر باعث شده بسیاری از جوانان که امکان تأمین این هزینه‌ها را ندارند، ازدواج و تأهل خود را به تأخیر بیندازند یا به کلی عطای زندگی مشترک را به لقایش ببخشند.
دلایل کاهش ازدواج جوانان در یک نگاه
نگاهی به پژوهش‌های کارشناسی و نظریات صاحب‌نظران نشان می‌دهد موارد زیر مهمترین موانع فرهنگی ازدواج جوانان به‌شمار می‌آیند.
فردگرایی و منفعت طلبی در موضوع ازدواج
به‌باور جامعه‌شناسان نسل امروز بیش از گذشته فردگرا شده و منافع مادی را بر منافع جمع و جامعه ارجح می‌داند. در این دیدگاه ازدواج هم یک معامله و قراردادی مادی تلقی می‌شود که باید برای شخص آورده و منفعت مادی به همراه داشته باشد. در نگرش فردگرا، ازدواج را یک مقوله صرفا فردی درنظر می‌گیرند و به نقش تشکیل خانواده در ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه توجه نمی‌شود.
رسانه‌های جمعی
کارکرد رسانه‌های جمعی در بالا و پایین بردن آمار ازدواج نقشی همه‌جانبه است. این ابزارهای فرهنگی و اجتماعی از سویی در بسط سایر عوامل مانند سبک زندگی و باورهای فرهنگ جامعه تأثیرگذارند و از سوی دیگر با ارائه سبک زندگی مطلوب صاحبان رسانه، برفرهنگ غالب جامعه نفوذ می‌کنند. ظهور مشاغلی مانند اینفلوئنسرها که در بستر فضای مجازی اتفاق افتاده، تلاشی در این جهت است که به‌صورت خاص سبک زندگی خانوادگی و ازدواج جوانان را هدف گرفته است.
