ثبت ملی میل‌کوره آجرپزی در ملایر

راحله عبدالحسینی؛ روزنامه‌نگار

«میل‌کوره‌های آجرپذیری» ملایر پس از 2سال پیگیری به‌عنوان یک اثر تاریخی و فرهنگی ثبت ملی شد و حالا این شهرستان 340 اثر تاریخی شناخته شده دارد که بیش از 200مورد آن ثبت ملی شده‌اند.
به گزارش همشهری، با ثبت ملی «میل کوره آجرپزی» در ملایر، این اثر مانند دیگر آثار ثبت ملی شده زیرنظر حفاظت و نظارت وزارت میراث فرهنگی قرار می‌گیرد و هرگونه دخل و تصرف در توسعه، مرمت و بازسازی اثر فقط با تأیید و نظارت این نهاد امکان‌پذیر است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ملایر درباره روند پیگیری برای ثبت این اثر گفت: دی۱۳۹۹ پرونده ثبت میل‌کوره آجرپزی ملایر برای شورای ثبت میراث فرهنگی ارسال و درنهایت این اثر، واجد ارزش ثبت ملی شده شناخته شد.
ابراهیم جلیلی افزود: در گذشته در شهرستان ملایر کوره‌های آجرپزی به تعداد زیاد وجود داشت و بخش زیادی از این کوره‌ها، دارای میل‌های آجرپزی بودند و در اصل به‌عنوان یک هواکش و تهویه عمل می‌کرد.

شاهکار معماری ایرانی با خشت و آجر
شاید برای شما هم این پرسش ایجاد شود که ویژگی خاص میل کوره‌های آجرپزی چیست که ارزش ثبت ملی شدن را دارد. اما اگر یک‌بار میل کوره آجرپزی را از نزدیک دیده باشید حتما تعجب می‌کنید که چطور میل‌های بلند کوره‌های آجرپزی، در دوره‌ای که   امکانات معماری و شهرسازی به شکل امروزی وجود نداشته رو به آسمان رفته و پس از سال‌ها همچنان سر پا‌ست.
با وجود تجهیزات و امکانات امروزی در صنعت آجرپزی، استفاده از دودکش‌های بلند در ساختمان کوره‌ها هنوز رواج دارد. آنچه این کوره‌ها و به‌خصوص برج‌های هدایت‌کننده دود آتش را دیدنی و جذاب می‌کند این است که برج‌هایی تاریخی، با ارتفاع بیش از ٣٠متر، فقط با دستان استاد بنا و کارگران ساده ساخته ‌شده‌است. استادانی که تدابیری خاص برای ساخت دودکش‌ها درنظر می‌گرفتند تا دودکش‌های مرتفع در برابر بادهای شدید مقاوم باشند و فرو نریزند.
در روزگاری که خبری از جرثقیل نبود تا مصالح را بالا ببرد، ساخت میل‌کوره آجر پزی فوت و فن خاص معمارواستاد بنا را می‌طلبید. ساخت میل‌کوره هم معمولا به این شیوه بود که اول زمین مربع شکل را برای پی و بنیاد می‌کندند. بعد دایره‌ای به قطر ۲متر را آجرچینی می‌کردند. هر ۳۰سانتی‌متری که رج روی رج می‌گذاشتند، میلگردی را خم می‌کردند و از داخل بدنه روی دیوار دودکش به‌عنوان پله کار می‌گذاشتند. بعد همینطور بالا می‌رفتند و هر ۳۰سانتی‌متر پله‌ای دیگر می‌گذاشتند تا برسند به ارتفاع و شعاع مورد نظر . هنوز هم این پله‌های میلگردی داخل دودکش‌ها یا میل‌های آجر پزی پابرجا هستند.
آجر و خشت به‌عنوان مهم‌ترین عناصر معماری ایرانی در پیشینه معماری نقش ویژه‌ای دارد و به‌گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ملایر، مطالعات معماری ایران نشان می‌دهد کوره‌های آجرپزی از هزاره‌های قبل از میلاد تاکنون فرم‌ها و فناوری‌های مختلفی همچون کوره‌های سرپوشیده کشف شده در شهر کهن نیشابور، کوره‌های فضای باز در پیرامون شهرهای مختلف ایران در اواخر دوران قاجار و کوره‌های با دودکش بسیار بلند داشته و ازجمله نمونه‌های بررسی شده همچون کوره آجرپزی ملایر هستند.

ملایر و تامین آجر غرب کشور در قدیم
ساختمان کوره‌های آجرپزی قدیمی ملایر شامل ۲بخش کلی کوره و میل یا دودکش است که میل‌ها یا دودکش‌ها ارتفاع بسیار بلندی دارند و از فواصل دور به راحتی قابل مشاهده هستند. میل کوره‌های آجرپزی ملایر حدود ۳۵متر ارتفاع و در قسمت پایین حدود ۱۴متر قطر دارد. بخش میل یا دودکش کوره، یک سازه آجری استوانه‌ای شکل است که قطر دهانه داخلی این استوانه که محل مکش دود و هدایت آن به سمت بالاست، بین 7 تا ۱۵ متر است. برای سوخت کوره‌های آجرپزی در گذشته بیشتر از نفت کوره یا مازوت استفاده می‌شد. این سوخت از طریق دریچه‌هایی از روی بام این سازه به داخل ریخته می‌شد. بدنه داخلی سازه به سبب عایق بودن از خشت خام ساخته شده و بدنه داخلی سازه به واسطه حرارت زیاد معمولا به پوسته سختی تبدیل و بدنه بیرون همچنان خشت خام باقی می‌ماند.
جلیلی ادامه داد: ملایر، از گذشته‌های دور کوره‌های آجرپزی فراوانی داشته و بخش قابل توجهی از آجر غرب کشور را تامین می‌کرد.