پایان تلخ «ماجراد»

زهرا رفیعی- روزنامه‌نگار

«ماجراد» یکی از 7ماده یوزپلنگ زایا در پارک ملی توران بود که در ششمین روز سال1402 بر اثر تصادف با خودروی مسافران نوروزی تلف شد و به جمع یوزهایی پیوست که در جاده میامی-عباس‌آباد در استان سمنان به این دلیل تلف شده‌اند. ماجراد قرار بود بهار امسال 3توله‌ به طبیعت توران اضافه کند، ولی بی‌توجهی راننده‌های خسته از راه، جان هر 4یوز را گرفت. اگرچه متخصصان حیات‌وحش توله‌ها را تا زمان بلوغ جزو جمعیت به‌حساب نمی‌آورند، ولی برای گونه‌ای که خبرهای خوب در مورد آن رصد 17قلاده در طبیعت است، تلف شدن جنین‌ها نیز خبر ناگواری به‌حساب می‌آید. بیش از 27هزارو500نفر از دوستداران حیات‌وحش ایران طی امضای کارزاری از مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سمنان خواسته‌اند تا گزارش علل اهمال در ایمن‌سازی جاده میامی را که منجر به تلفات جاده‌ای یوزها شده ارائه و برنامه‌های این سازمان را برای رفع این مشکل اعلام کند. ماجراد احتمالا برای دومین‌بار مادری را تجربه می‌کرده است؛ چراکه یک‌بار در سال99 به‌تنهایی دیده شده بود و بهار سال1400با یک توله یوز. برای نخستین‌بار دوربین‌های تله‌ای اداره کل محیط‌زیست سمنان این یوز را با تشخیص اولیه «نر» ثبت کردند و از آنجایی که توله‌ای همراه او نبود این احتمال وجود داشت که حتما نر باشد. به‌گفته عطیه تک‌تهرانی، مدیر پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی در دوربین‌گذاری انجمن در سال1400 این یوز در پارک ملی توران و میاندشت ثبت نشد، ولی در تابستان سال1401 در حاشیه پارک ملی توران (منطقه‌ای به نام ماجراد) به همراه توله نر خود که با توجه به ظاهرش سال قبل آن را به دنیا آورده، در دوربین‌های انجمن یوز ثبت شد. ماده بودن ماجراد خبر خوشحال‌کننده‌ای بود؛ چراکه در طبیعت تعداد ماده‌ها برای افزایش جمعیت اهمیت بیشتری دارند. با از دست رفتن ماده‌های بالغ و زادآور، جمعیت گونه به‌شدت لطمه می‌خورد.

   به‌خاطر یوز‌ها از سرعت خود بکاهید
تصادفات جاده‌ای از اصلی‌ترین دلایل تلف شدن حیات‌وحش در ایران است و یوزپلنگ آسیایی در رده دوم فهرست «به‌شدت درخطر انقراض» قرار دارد. در یک‌سال اخیر با وجود نصب تابلوهای هشدار‌دهنده و دوربین‌های کنترل سرعت، ارسال پیامک هشدار به راننده‌ها در این مسیر 80کیلومتری از جاده تهران مشهد، شاهد تلف شدن 2یوز ماده بوده‌ایم؛ این در حالی است که اگر به یک دهه اخیر نگاه کنیم، آمارها نشان می‌دهد این جاده تا‌کنون 10یوز را به کشتن داده است. بخش‌هایی از این جاده فنس‌کشی شده است، اما به‌گفته عطیه تک‌تهرانی فنس‌کشی تنها چاره کار نیست. او می‌گوید: فنس‌کشی هزینه بسیار زیادی دارد؛ ضمن اینکه فنس‌کشی به تنهایی منجر به بهبود شرایط نشده است. باید همراه با فنس‌کشی، زیرگذرهای فعلی را نیز اصلاح کرد تا یوزپلنگ‌ها در هنگام عبور احساس امنیت کنند. نصب روشنایی در ابتدا و انتهای فنس‌ها که احتمال حضور یوز وجود دارد کمک می‌کند راننده و یوز همدیگر را بهتر ببینند و مشکل خیرگی در تاریکی برای یوزها ایجاد نشود. تعداد تابلوها و دوربین‌های کنترل سرعت نیز افزایش یابد.

   از وزیر قول گرفتیم
سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس که پیش‌تر در مورد تلف شدن پیروز، توله یوز به دنیا آمده در اسارت نشستی برگزار کرد و هیچ نماینده‌ای از سازمان حفاظت محیط‌زیست در این جلسه شرکت نکرد، در مورد یوزهایی که در طبیعت از دست می‌روند، گفت: باید سازمان حفاظت محیط‌زیست ضمن داشتن برنامه مشخص برای حفاظت از گونه‌های در معرض خطر، نظارت دقیقی بر اجرای این برنامه داشته باشد؛ این در حالی است که به‌رغم تأکیدات مکرر در جلسات تخصصی کمیسیون کشاورزی و فراکسیون محیط‌زیست متأسفانه شاهد اجرای پروژه‌های نمایشی هستیم و عملا حفاظت از زیستگاه اصلی، رها شده است. هنوز پاسخ مشخصی درخصوص علت تلف شدن، عوامل دخیل در این زمینه و نحوه برخورد با آنها به مجلس ارائه نشده است. شخصا با وزیر راه ‌درخصوص ایمن‌سازی جاده میامی - سبزوار برای تردد یوزها صحبت کرده‌ام و  ایشان قول‌هایی در این زمینه داده‌اند که امیدواریم از سال‌جاری این پروژه کلید بخورد. براساس آمارهای وزارت راه، سالانه دست‌کم ۲۰میلیون مسافر و گردشگر از محورهای ارتباطی استان سمنان تردد می‌کنند که بیشترین آن در بازه‌های زمانی تعطیلات است و در بازه ۶۰۰کیلومتری در محور تهران-مشهد فقط ۵۹سامانه ثبت تخلف و ۲۲دستگاه دوربین نظارتی وجود دارد. یوزها اگر بتوانند از جاده‌ها در ایام تعطیلات هم جان سالم به در ببرند باید از موانع، معادن، حضور سگ‌های گله در زیستگاه، پروژه‌های عمرانی، قاچاقچیان حیات‌وحش، کاهش طعمه و جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها به‌دلیل احداث راه عبور کنند.