میراث بی‌بدیل
تماشای دیدنی‌های تنها اثر جهانی تهران در چند ساعت امکان‌پذیر است
سعیده مرادی
در میان همهمه و شلوغی‌های تهران، این کلانشهر چند صدساله، هنوز زیبایی‌های بسیاری را در دل خود دارد که چشم هر بیننده‌ای را به‌خود خیره می‌کند. بخشی از این زیبایی‌ها، بناهای قدیمی و بسیار‌کهن است که در میان آنها کاخ «گلستان» شهرت و آوازه زیادی دارد؛ مجموعه‌ای با چند عمارت و صدها خاطره ریز و درشت که هریک ماجراهایی از آدم‌های عمارت در خود پنهان دارند که دانستن و شنیدن آنها خالی از لطف نیست. اگر از راسته بازار و خیابان پانزده‌خرداد عبور کرده یا با آدم‌هایی که زیاد در این خیابان رفت‌و‌آمد می‌کنند هم‌صحبت شده باشید، قطعا نام این کاخ را دیده یا درباره آن شنیده‌اید؛ جایی که در میان آثار تاریخی و جاذبه‌های دیدنی پایتخت می‌درخشد و انتخاب مناسبی برای گذران یک روز خاطره‌انگیز است.
مقر تاجگذاری
براساس اسناد و مدارک و سفرنامه پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیایی، دیرینگی کاخ گلستان را به دوران شاه‌عباس صفوی و مهم‌ترین دوره تاریخی این کاخ را نیز به عصر آغامحمدخان قاجار نسبت می‌دهند؛ کسی که پس از غلبه بر لطفعلی‌خان‌زند در سال ۱۲۱۰ هجری قمری تاجگذاری و تهران را به‌عنوان پایتخت انتخاب کرد که همین موضوع اهمیتی دوچندان به ارگ سلطنتی گلستان داد. تاجگذاری ناصرالدین‌شاه قاجار نیز در این کاخ انجام شد و نخستین پادشاه ایرانی بود که به اروپا سفر کرد. همین موضوع باعث شد کاخ گلستان تحت‌تأثیر معماری اروپایی دستخوش تغییرات زیادی شود و شکل متفاوتی به‌خود بگیرد. در زمان قاجار، این مجموعه به‌عنوان محلی برای حکمرانی و اقامتگاه سلطنتی و همینطور تعلیم هنرمندان و معماران بود و از همین رو در قرن ۱۹ مرکز مهمی برای تولید هنر محسوب می‌شد. در زمان حکومت مظفرالدین‌شاه، محمدعلی‌شاه و احمد شاه قاجار هیچ تغییر خاصی در این ارگ سلطنتی اتفاق نیفتاد اما اهمیت این دوره به‌دلیل رخدادهای تاریخی مهمی همچون انقلاب مشروطه و تأثیرات آن است. کاخ گلستان در عصر پهلوی اول و پهلوی دوم نیز تغییراتی را به‌خود دید. با این اوصاف می‌توان قدمت کاخ گلستان را بیش از 4قرن دانست که هنوز هم از مجموعه‌های تاریخی منحصربه‌فرد ایران به شمار می‌آید و به‌دلیل وقوع اتفاقات مهم در آن، سندی باارزش از مهم‌ترین بخش تاریخ ایران است.
ترکیب معماری ایرانی- اروپایی
این کاخ، از نظر معماری یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخی تهران و ایران و نمایشگر ترکیبی از معماری دوران صفویه و قاجار و معماری کلاسیک و نئوکلاسیک اروپایی است. در هر کدام از این ادوار تاریخی، بخش‌های مختلفی از این مجموعه ساخته شده و تزیینات داخلی کاخ‌ها نیز به همین ترتیب بخش‌ها و تزیینات ادوار مختلف تاریخی ایران را دارد. شاید برجسته‌ترین دوره‌ای که روی این مجموعه کار شده و بیشترین آثار را بر آن گذاشته، مجموعه‌ها و تزییناتی است که در دوره قاجار و به‌ویژه ناصرالدین‌شاه، بر این مجموعه انجام شده است. براساس برآوردهای تاریخی و تحقیق‌های انجام شده، نخستین ساخت و‌ساز‌ها در کاخ گلستان هم متعلق به دوران صفویه است، اما به‌طور یقین نمی‌توان گفت که قدمت کدام یک از بخش‌های این کاخ به دوران صفویه بازمی‌گردد، با این حال نخستین آثار به جامانده در دوران کریمخان‌زند در این کاخ ساخته شده و خلوت کریمخانی و عمارت تخت مرمر یادگاری از معماری دوران زندیه محسوب می‌شود. درباره تالار گلستان که نام کاخ از روی این تالار برداشته شده هم به‌گفته کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری پایتخت، مربوط به زمان آغامحمدخان قاجار است که در دوره فتحعلی‌شاه به اتمام رسید. مجموعه کاخ گلستان به‌عنوان شانزدهمین اثر ایرانی در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده و تنها اثر قرار گرفته تهران در این فهرست است.
