خوزستان، هم زیستی نواهای ایرانی

سیده زهرا عباسی-روزنامه‌نگار

امروز، 6بهمن، دومین سالی است که در تقویم با نام روز آواها و نواهای ایرانی یا روز ملی موسیقی نامگذاری شده است؛ روز درگذشت صفی‌الدین‌ اُرموی، استاد بزرگ موسیقی، خوش‌نویس، ادیب و عروض‌دان نامدار که به‌عنوان پیشتاز مکتب منتظمیه (تئوری سیستماتیک) شناخته شده.
به گزارش همشهری، موسیقی ایرانی را بازتابی از آیین‌ها، باورها، شیوه‌ زندگی، اندیشه و پیشینه‌ مردم این سرزمین کهن دانسته‌اند؛ بازتابی که در نتیجه تنوع فرهنگی، قومیت و شیوه زندگی، رنگ‌های زیادی به‌خود گرفته است. گرچه هر نقطه از ایران شکلی از خنیاگری را به نمایش گذاشته، اما شاید بتوان خوزستان را با توجه به ترکیب قومیتی عرب، فارس، بختیاری، لر، قشقایی، شوشتری، بهبهانی و... تیراژه‌ای (رنگین‌کمانی) از آواها و نواهای ایرانی دانست؛ تیراژه‌ای که اتفاقا در چند سال اخیر و با شروع صدور نشان ملی ساز، هنوز نتوانسته هیچ‌یک از سازهای اصیل خود را به ثبت برساند.

برای هویت ایرانی
خوزستان با داشتن تاریخی کهن از دیرباز سکونتگاه اقوام و طوایف زیادی بوده است و به همین دلیل تاریخ‌شناسان این مسئله را دلیلی بر تنوع قومی استان می‌دانند. دلیل این تنوع قومیتی هر چه باشد از نگاه پژوهشگر موسیقی خوزستانی، موجب شده ظرفیت عظیمی از تنوع سازهای محلی در آن شکل بگیرد. محمود مشهودی با بیان اینکه این تنوع قومیتی و موسیقی در نگاه صنعتی و اقتصادی به استان فراموش شده است، به همشهری می‌گوید: نگرش صنعتی به استان موجب شده از فرهنگ مردم دور بمانیم و البته عامل دیگر را می‌توان ناآگاهی برخی مدیران از فرهنگ دانست. البته اقتصاد مهم است، اما بی‌توجهی به فرهنگ موجب از دست رفتن چیزی می‌شود که دیگر امکان به دست‌آوردنش فراهم نیست.‌او اما تأکید می‌کند با آگاهی‌بخشی در زمینه تنوع موسیقایی می‌توان علاوه بر شکل‌دهی هویت بومی نشاط جمعی را به جامعه خوزستان تزریق کرد.‌به‌گفته این پژوهشگر موسیقی، مسئولان باید به‌دنبال شناسایی، اعطای نشان ملی و حمایت از تولیدکنندگان سازهای بومی باشند، زیرا این کار به اقوام انگیزه و انرژی می‌دهد تا خودشان را مثل همیشه بخشی از این خاک بدانند.‌

تفویض اختیار به انجمن موسیقی
هنوز آمار دقیقی درباره سازهای موسیقی خوزستان و هنرمندان در دست نیست. رئیس‌ انجمن موسیقی خوزستان از پژوهش‌هایی به‌صورت جسته و گریخته از سوی علاقه‌مندان و برخی پیشکسوتان خبر می‌دهد، اما تأکید می‌کند که هیچ‌یک از آنها به‌صورت مدون نبوده است.
فریدون وزیری در گفت‌وگو با همشهری از محدودیت فعالیت اجرایی انجمن موسیقی با توجه به آیین‌نامه و شیوه‌نامه صحبت و اظهار می‌کند: انجمن با بیش از 50آموزشگاه در خوزستان اشکالاتی در زمینه توان اجرایی دارد که جلوی فعالیت تخصصی آن را گرفته است. به‌گفته وی، انجمن موسیقی علاوه بر برگزاری جشنواره موسیقی خوزستان بعد از 6سال وقفه، یکسان‌سازی سرفصل‌های موسیقی را هم انجام داده، اما این سرفصل‌ها به‌دلیل نبود ابزارهای قانونی ابلاغ و اجرا نشد و در مرحله تولید باقی ماند. رئیس‌ انجمن موسیقی خوزستان توضیح می‌دهد در استان‌های دیگر تعامل بین اداره ارشاد و فرهنگ اسلامی و انجمن موسیقی بخشی از این مشکلات را حل کرده است، زیرا انجمن‌های موسیقی نیروی متخصص و ابزار دارد و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی اختیار قانونی و اعتبار.

مطالبه از استان
تنوع قومیتی موجب شده است درحالی‌که عرب‌های غرب خوزستان از ربابه و گلن و نی‌جفتک و نی انبون استفاده می‌کنند، بختیاری‌ها به سراغ سورنا و ‌کرنا و دهل و اهالی اندیمشک کمانچه پشت باز بروند. با وجود تنوع ساز، اما هنوز هیچ‌یک از سازهای خوزستان نتوانسته‌اند نشان ملی دریافت کنند؛ مهر استانداردی که به‌گفته مدیرکل دفتر آموزش و ترویج وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به کالاها و محصولات صنایع‌دستی که دارای شاخص‌های کیفیت هستند، داده می‌شود.
ویدا توحدی با بیان اینکه در کل کشور فقط 23ساز سنتی توانسته‌اند این مهر را دریافت کنند به همشهری می‌گوید: کار بررسی کیفیت‌ساز را کارشناس استانی انجام می‌دهد و بعد در جلسه‌های داوری مهر اصالت ملی بررسی می‌شود تا اگر شاخص‌های لازم را داشت، یک گواهینامه مهر اصالت ملی دریافت کند.
آنطور که توحدی توضیح می‌دهد، داوری آثار برای دریافت این گواهینامه، کاری است که باید از سوی استان مطالبه شود. در جلسه‌های داوری، آثار هنرمندان از نظر مرغوبیت، اصالت، نوآوری در طرح و اجرا، قابلیت حضور در بازار، سازگاری با محیط‌زیست و قوانین جاری کشور مورد بررسی قرار می‌گیرند.‌