تحقیر انگلیسی‌ها در میدان مشق

آنطور که تاریخ‌نگارهای ورزشی روایت می‌کنند، فوتبال در 20سال پایانی قرن‌سیزدهم هجری‌شمسی به‌عنوان یک پدیده نوظهور، توسط اروپایی‌ها به‌ویژه انگلیسی‌ها وارد ایران شد. در منابع مکتوب تاریخی آمده که یک گروهان انگلیسی برای کشف نفت به جنوب ایران اعزام شده بود که بعد از حفر نخستین چاه در مسجد‌سلیمان، فوتبال را به شکل جدی در این شهر دنبال کردند. چند سال بعد همین اتفاق در بوشهر، یکی دیگر از شهرهای جنوبی ایران تکرار شد و انگلیسی‌ها فراغت‌شان را با فوتبال پر کردند. موج استقبال از فوتبال آرام‌آرام به دیگر شهرهای جنوبی راه پیدا کرد و به تهران رسید. اعضای سفارت انگلیس در تهران و کارمندان بانک شاهی و تلگرافخانه 3تیم مستقل تشکیل دادند و در گوشه و کنار شهر با هم بازی می‌کردند. بسیاری از نخستین‌های فوتبال ایران در همان سال‌ها به ثبت رسیده است و با گذشت بیش از یک‌قرن از آن روزها، هنوز از برخی افراد به‌عنوان پیشقراولان فوتبال در ایران نام برده می‌شود.

نخستین جام
حدفاصل سال‌های 1280تا 1295فوتبال پایتخت در سیطره انگلیسی‌ها بود. یعنی هر جا چند نفر جمع می‌شدند و فوتبال بازی می‌کردند، یقینا انگلیسی بودند. تیم‌های انگلیسی‌ها معمولا در میدان مشق تهران بازی و گاهی که بازیکن کم داشتند از میان تماشاگران ایرانی کنار زمین چند نفر را انتخاب می‌کردند. اسپرینگ رایس، وزیر مختار انگلیس در ایران برای ایجاد حس رقابت میان بازیکنان انگلیسی و رسمیت دادن به مسابقات پراکنده‌ای که در تهران برگزار می‌شد در سال1286یک جام برگزار کرد و اینگونه بود که نخستین جام رسمی فوتبال بین تیم‌های سفارتخانه انگلیس، بانک شاهی و تلگرافخانه برگزار شد. نخستین فوتبالیست ایرانی که به تیم‌های انگلیسی پیوست، کریم زندی بود که در سال‌های 1287تا 1295در آن تیم‌ها بازی کرد.

تشکیل کلوپ ایران
هیاهوی بازیکنان انگلیسی در زمین‌های خاکی فوتبال به‌تدریج نوجوانان و جوانان ایرانی به‌ویژه تهرانی‌ها را شیفته فوتبال کرد. نوجوانان و جوانان ایرانی در شهرهایی که انگلیسی‌ها حضور داشتند، آن‌قدر بازی تیم‌های آنها را در حاشیه زمین‌های فوتبال تماشا کردند تا به فوت‌و‌فن این بازی آشنا شدند. بعد از کریم زندی، برخی دیگر از فوتبالیست‌های ایرانی به تیم‌های انگلیسی مقیم تهران پیوستند و تعدادی از همین بازیکنان برای تشکیل یک تیم مستقل و کاملا ایرانی به صرافت افتادند. ابتدای سال1299بود که تیمی با عنوان«کلوپ ایران» تشکیل شد و در کتاب «تاریخ فوتبال ایران» از کلوپ ایران به‌عنوان نخستین تیم فوتبال ایران نام برده شده است. این تیم را بازیکنانی مثل برادران خان سردار، برادران امیراصلانی، کریم زندی، محمدعلی شکوه، عزیزالله افخمی، رضا کلانتر، خواجه نوری، رضا ربیع‌زاده و.... تشکیل دادند. این تیم در مسابقات سال‌1299که با حضور انگلیسی‌های مقیم تهران برگزار می‌شد شرکت کرد و فراتر از انتظار ظاهر شد. کلوپ ایران با ارائه بازی‌های درخشان به فینال راه پیدا کرد و در میدان مشق تهران به مصاف انگلیسی‌های مقیم تهران رفت که شکست خورد.

مشق فوتبال در تهران
بازیکنان تیم کلوپ ایران پای ثابت مسابقات میدان مشق بودند و هر سال با انسجام بیشتری به مصاف تیم‌های انگلیسی می‌رفتند. انگلیسی‌های مغرور خودشان را صاحب فوتبال می‌دانستند و مدعی بودند ایرانی‌ها تا چند‌دهه بعد نمی‌توانند تیمی از انگلیس را شکست بدهند. پیش‌بینی آنها کاملا غلط از آب درآمد و تیم کلوپ ایران در سال1302با نتیجه 2بر یک تیم انگلیسی‌های مقیم تهران را شکست داد و قهرمان مسابقات میدان مشق شد. این آرزوی دیرینه فوتبالیست‌های ایرانی بود که یک روز انگلیسی‌ها را در میدان مشق تهران شکست بدهند و نشان بدهند ایرانی‌ها از چه نبوغی برخوردارند. قهرمانی کلوپ ایران نقطه عطفی در تاریخ فوتبال ایران به‌حساب می‌آید. بعد از این اتفاق بود که بازیکنان این تیم به‌طور دسته‌جمعی تصمیم گرفتند برای تیم تازه‌تاسیس کلوپ ایران بازی کنند. از دیگر تیم‌های آن دوره باید به تیم اسپرت ارامنه و تیم طوفان اشاره کرد و رقابت‌های این 3تیم در نهایت خیلی‌ها را به این فکر انداخت که تیم‌ملی فوتبال را تشکیل بدهند.

نخستین سفیر فوتبال ایران
برد نوبرانه تیم کلوپ ایران در برابر انگلیسی‌ها مثل توپ صدا کرد و تمام شهر صدایش را شنیدند. بعد از این موفقیت بزرگ، سفیر ورزشی باکو از ایرانی‌ها خواست یک تیم فوتبال را برای انجام 3بازی دوستانه به شوروی و شهر باکو اعزام کنند. همان موقع یک تیم از بازیکنان 3تیم کلوپ تهران، طوفان و ارامنه تشکیل شد و به‌عنوان تیم منتخب تهران به باکو رفت. تیم منتخب تهران نخستین سفیر فوتبال ایران در خارج از مرزهای کشور لقب گرفت و به همین دلیل وقتی وارد باکو شد، چند‌هزار نفر به استقبال بازیکنان ایرانی آمدند. تیم منتخب تهران در نخستین مسابقه 2بر صفر به منتخب باکو باخت، مسابقه دوم را با تساوی بدون گل در برابر تیم دانشکده نفت باکو به پایان رساند و در بازی آخر 4بر یک مقابل تیم کلونی باکو شکست خورد. برخی تاریخ نگارهای ورزشی معتقدند تیمی که به باکو رفت نخستین تیم ملی ایران بود و تیم منتخب تهران همانطور که از نامش پیداست صرفا از 3تیم تهرانی تشکیل شده بود که مشخصه‌های «تیم ملی» را که برگرفته از همه تیم‌ها و قومیت‌های ایرانی باشد، نداشت. تیم‌ملی ایران نخستین‌بار  سال 1317و با سرمربیگری حسین صدقیانی که تازه از اروپا به ایران برگشته بود تشکیل شد. آن تیم برای نخستین‌بار در شهریور سال1320در کابل به مصاف افغانستان رفت و به تساوی بدون گل رسید.

بازیکن ایرانی در تیم‌ملی سوئیس
در میان بازیکنانی که در سال1305با تیم منتخب تهران به باکو رفتند، نام «حسین‌علی‌خان‌سردار» بیش از بقیه تکرار شده است. خان‌سردار به‌عنوان کاپیتان تیم‌ملی برای انجام مراسم ابتدایی بازی رو‌در‌روی کاپیتان تیم منتخب باکو قرار گرفت تا یکی از لحظات تاریخی فوتبال ایران به ثبت برسد. او کاپیتان و مهاجم تیم منتخب تهران در باکو بود که تا سال1299در لیگ فوتبال سوئیس بازی کرد. این بازیکن در آخرین سال اقامتش و در‌ بازی دوستانه سوئیس و فرانسه در خط حمله سوئیسی‌ها به میدان رفت و به‌عنوان نخستین لژیونر تاریخ فوتبال ایران شناخته می‌شود. خان‌سردار قبل از آن بازی به‌مدت 5سال در باشگاه «سروت» ژنو توپ می‌‌زد اما بعدها و در بازگشت به ایران به تیم کلوپ تهران پیوست و در دهه‌20شمسی مربی باشگاه طوفان شد. البته برخی‌ها از بیوک جدی‌کار، گوش چپ ایران در دهه‌های30و 40که مدتی برای تیم ویکتوریا برلین بازی کرد و دستمزد گرفت، به‌عنوان نخستین لژیونر ایرانی نام می‌برند و برخی دیگر حمید شیرزادگان که بابت بازی در لیگ فوتبال آمریکا قرارداد حرفه‌ای امضا کرد را شایسته این عنوان می‌دانند. از حسین صدقیانی هم که از بدو کودکی در ترکیه زندگی می‌کرد و برای تیم‌های فنرباغچه، راپید‌وین اتریش و شارلروای بلژیک به میدان رفت به‌عنوان نخستین لژیونر ایرانی نام می‌برند.

فوتبال تشکیلاتی
از «انجمن ترقی و ترویج فوتبال» هم باید به‌عنوان نخستین سازمان و تشکیلات فوتبالی در ایران نام ببریم. این تشکیلات توسط افرادی مثل ابوالفضل صدری، میرباقر عظیمی و سیدمحمد تدین از نخستین معلمان ورزش کشور در سال1300تشکیل شد. انجمن ترقی و ترویج فوتبال در کنار ثبت‌نام باشگاه‌ها و تیم‌های جدید، مسابقه‌های فوتبال را برگزار می‌کرد و با تدوین و ترجمه قوانین فوتبال، در راستای ایجاد نظم و قانونمند کردن فوتبال در ایران گام برمی‌داشت. این انجمن نخستین دوره مسابقات فوتبال پایتخت را در سال1302برگزار کرد که تیم بهنام تهران با بازیکنانی مثل برادران سردارخان، اکبر طوفان، اکبر حیدری و کریم زند به مقام قهرمانی رسید. انجمن ترقی و ترویج فوتبال در سال1312با تشکیلات جدیدی به نام «انجمن تربیت بدنی و پیشاهنگی» ادغام شد. در سال1319هم که ورزشکاران ایرانی برای حضور در المپیک آماده می‌شدند، فدراسیون‌های ورزشی ازجمله فدراسیون فوتبال تشکیل شدند و همه فعالیت‌های فوتبالی تحت‌نظر تشکیلاتی به نام«مجمع فوتبال» قرار گرفت. مجمع فوتبال در جریان جنگ‌جهانی دوم و اشغال ایران از سوی متفقین اداره فوتبال را بر عهده داشت و با استفاده از حضور ارتش متفقین در ایران، یک‌سری مسابقه فوتبال بین تیم‌های داخلی و تیم‌های منتخب ارتش برگزار کرد تا تنور فوتبال در ایران داغ نگه‌داشته شود.