گزارش
عذرخواهی؛ از وظیفه اخلاقی تا مطالبه
شهروندان از مدیران سیاسی و اجتماعی خود انتظار پایه‌گذاری فرهنگ عذرخواهی دارند
سحر جعفریان-روزنامه‌نگار
عذرخواهی‌کردن، کنشی اخلاقی و انسانی است که بسیاری از ما در مقاطع مختلف زندگی فردی و اجتماعی خود با آن مواجه‌ایم؛ کنشی که در موقعیت آن قرار‌گرفتن بنا به دلایلی برای اغلب افراد سخت و دشوار است. حالا این کنش اخلاقی معمول مدت‌هاست که به غیرممکنی بزرگ تبدیل شده و راه‌های گریز از آن به تعداد آدم‌هاست! مورد عجیب غیرممکن عذرخواهی در فضاهای سیاسی و مدیریتی جامعه با توجه به ویژگی‌های خاص این فضاها مانند دربرگیرندگی و حساسیت‌زایی، برای اقشار عموم جامعه آزاردهنده‌تر به‌نظر می‌رسد. این موضوع را در گفت‌وگو با تعدادی از شهروندان بررسی کرده‌ایم.ژ
از آموزش تا ظرفیت‌سازی
بسیاری از شهروندان علت اصلی نهادینه‌نشدن فرهنگ عذرخواهی را به نظام آموزشی نسبت می‌دهند؛ فرهنگی که در اعصار گذشته نشانه خردمندی بوده و در آموزه‌های اسلامی بر ضرورت آن توصیه شده است. زهرا کرمانی‌نسب، مدرس یکی از مراکز پیش‌دبستانی در این‌باره می‌گوید: «عذرخواهی نمی‌کنیم چون اصلاً آموزش‌اش را ندیده‌ایم؛ چه من فرد عادی و چه آن کسی که مدیر است. دلیل دیگرش هم این است که از خود عذرخواهی کردن مهم‌تر، جنبه و ظرفیت عذرخواهی شنیدن است. به‌عنوان مثال، یک مرتبه مجبور شدم از یکی از همکارانم به‌دلیلی، عذرخواهی کنم اما چشمتان روز بد نبیند، بعد از آن عذرخواهی به آماجی برای شوخی‌های بی‌مزه و کنایه‌های تلخ او تبدیل شدم که در نهایت چاره‌ای برایم باقی نماند جز تغییر واحد شغلی‌ام. عالم سیاست هم از این قاعده مستثنا نیست و فقط کافی است یک نفر در این عالم از عملکرد خودش ابراز تأسف کند، آن وقت است که پرده‌دری‌ها و هتاکی‌ها شروع می‌شود. این مسئله هم باز ریشه‌های آموزشی و فرهنگی دارد. البته این به آن معنا نیست که خب حالا چون اغلب افراد جامعه ظرفیت شنیدن عذرخواهی را ندارند مدیران و سیاسیون هم عذرخواهی نکنند، نه، اصلاً. این به آن معناست که عذرخواهی، کنشی دوسویه است و فقط در شرایطی که هر دو سو با هم در تعامل سازنده باشند، نتیجه‌بخش خواهد بود. شاید آرمانی به‌نظر برسد ولی واقعیتی است که متأسفانه فضای جامعه ما تحت‌تأثیر خیلی از عوامل از آن فاصله دارد.»
از جزء به کل
توسعه روزافزون بهره‌مندی از فضای مجازی در شناخت و مطالبه‌گری عذرخواهی‌های سیاسی و مدیریتی اثرگذار است. این را محمد کیانی، دانشجوی علوم ارتباطات می‌گوید که اوقات فراغت خود را با گشت و‌گذار در فضای مجازی پر می‌کند. کیانی می‌گوید: «فضای مجازی و ارتباطات اینترنتی ویژگی مهم این روزهاست؛ ویژگی منحصر به فردی که باعث می‌شود من از کوچک‌ترین وقایع آن سر دنیا مطلع شوم و براساس این اطلاعات به‌دست آمده، برای خود یکسری نیاز و نقش تعریف کنم. به‌عنوان مثال، در همین فضای مجازی همه ما دیدیم که چطور وزیر نیروی ژاپن به‌علت قطع برق به‌مدت 20دقیقه در مقابل مردمش تعظیم کرد یا مدیر دیگری در یکی دیگر از کشورها از سمت خود استعفا داد. بعد آن را با کشور خودمان مقایسه می‌کنیم که درصد وقوع اشتباه از سوی مدیران در آن کم نیست؛ از فروریختن ساختمان‌ها تا واژگون‌شدن خودروها، از فشارهای اقتصادی تا تبعیض‌های اجتماعی. یک مورد مهم دیگر به‌نظر من مجازات اداری و یا حتی قانونی این افراد است. این قضیه شاید در سطح کلانش در کشور اجرا شود اما در سطح خرد اصلاً پیگیری نمی‌شود و این به اعتماد عمومی آسیب می‌زند. جایی در همین فضای مجازی خواندم که اصلاح سطح خرد از سطوح کلان، اثرگذارتر است؛ چرا که از جزء راحت‌تر می‌توان به کل رسید.»
عذرخواهی به‌اضافه تغییر و اصلاح
عباس حسینی، کارمند دارالترجمه‌ای حوالی میدان انقلاب، معتقد است که عذرخواهی دولتمردان از مردم باید به‌موقع باشد؛ «عذرخواهی مدیران سیاسی و اجتماعی اگر به‌موقع و واقعی نباشد نه‌تنها اثر مثبت ندارد که چه بسا معکوس هم پاسخ دهد. البته این در جایی قابل بحث است که اساساً عذرخواهی مدیران مرسوم باشد. به‌نظر می‌رسد در کشور ما عذرخواهی نکردن ریشه در تربیت و فرهنگ عموم جامعه دارد و همه ما از کودکی طوری تربیت شده‌ایم که با اعتماد به نفسی کاذب از زیر بار اشتباهات ریز و درشت‌مان فرار می‌کنیم. چرا راه دور می‌روید، همین الان اگر 2خودرو در همین خیابان تصادف کنند رانندگان‌شان در خوش‌بینانه‌ترین حالت اگر قفل فرمان به‌دست نگیرند حتماً با ناسزا و بد و بیراه یکدیگر را مقصر معرفی خواهند کرد. نکته مهم دیگری هم وجود دارد و آن اینکه صرف عذرخواهی‌کردن کافی نیست. اینکه مدیران مدام اشتباه کنند و مدام هم بیایند عذرخواهی‌های سوزناک کنند، اصلاً قابل‌قبول نیست. عذرخواهی کلامی قدم اول است. مردم بعد از این عذرخواهی و ندامت زبانی باید شاهد رویه‌های تغییر و اصلاح باشند. مثالش هم در حوزه اقتصادی فراوان است؛ به فرض رایج‌بودن فرهنگ عذرخواهی(!) امروز بابت گرانی پیاز عذرخواهی می‌کنند، فردا می‌بینیم که هنوز قیمت پیاز پایین نیامده، سیب‌زمینی گران می‌شود. در این شرایط اگر واقعاً دست‌ها و عوامل مخرب و پنهانی هم پشت پرده باشد مردم دیگر باور نمی‌کنند و گرفتار بی‌تفاوتی‌های اجتماعی و فرهنگی می‌شوند.»
وظایف مدیریتی در کنار اخلاق مدیریتی
مدیران در کنار وظایف مدیریتی خود، وظایف اخلاقی و انسانی هم دارند. این را میثم مختاری، کارمند یک شرکت خصوصی می‌گوید و ادامه می‌دهد: «یک مدیر زمانی به‌عنوان یک چهره مدیریتی کارآمد و مؤثر شناخته می‌شود که به همه ابعاد وظایفش آگاه باشد. بخشی از این وظایف، وظایف اخلاقی و انسانی هستند که درصورت بروز خطا و اشتباه، فرد مدیر را ملزم به عذرخواهی و جبران می‌کند؛ عذرخواهی و جبرانی که نشان‌دهنده حرفه‌ای‌گری او هم خواهد شد. شرکتی که در آن مشغول فعالیت هستم، تولیدکننده انواع پارچه‌های مجلسی است. مدیر شرکت آنقدر کاردان است که بعد از وقوع چند اشتباه بزرگ و انتقاد شدید مشتری‌هایمان به‌گونه‌ای سرویس پشتیبانی را تقویت کرد که بازارمان 2برابر شد. او با اخلاق مدیریتی‌اش هم عذرخواهی و هم پیشرفت کرد.»
