گزارش
اشتغالزایی با صادرات اکسیر جوانی
زنبورداران استان‌های تولیدکننده عسل با عرضه و صادرات «ژل رویال» به شیوه مدرن، می‌توانند در بازارهای جهانی رقابت کنند
راحله عبدالحسینی - روزنامه‌نگار
تولید ژل رویال به عنوان یکی از محصولات باارزش زنبورداران چند سالی می‌شود که در استان‌های تولیدکننده عسل، مورد توجه قرار گرفته‌است. از ژل رویال به عنوان معجزه زندگی و برطرف‌کننده بسیاری از بیماری‌های صعب‌العلاج نام برده می‌شود. در حال حاضر زنبورداران کشور از این ژل که منبع تغذیه و دلیل اصلی طول عمر زنبور ملکه است به شیوه کاملا سنتی نگهداری می‌کنند که برای صادرات جهانی مناسب نیست. با این وجود، بازار ژل رویال در استان‌های تولیدکننده عسل باعث اشتغالزایی و کارآفرینی شده است. آذربایجان‌غربی که معمولا در تولید عسل،رتبه نخست را دارد در تولید ژل رویال هم صدرنشین است. به گفته معاون بهبود تولیدات دامی آذربایجان‌غربی، صادرات ژل رویال به شکلی که بتواند در بازارهای جهانی رقابت کند، نیازمند آموزش زنبورداران و داشتن زیرساخت برای نگهداری و فرآوری است. زنبورداران هم از ناآشنا بودن مردم از این محصول و نبود زیرساخت مجهز برای نگهداری و فرآوری آن در بازارهای داخلی گلایه دارند. در این گزارش به چالش‌های پیش‌رو می‌پردازیم.
تولید محصولات جانبی در زنبورداری
ژل رویال، خوراک ملکه زنبورهای عسل است و باعث طول عمر ملکه نسبت به زنبورهای دیگر می‌شود. این ژل شیری‌رنگ توسط 2غده قرینه در سر زنبور برای خوراک ملکه ترشح می‌شود. این ماده، ارزش غذایی بسیار بالایی دارد و نه‌تنها باعث افزایش قدرت بدنی می‌شود، بلکه در درمان برخی بیماری‌ها ازجمله سرطان راه چاره است. آذربایجان‌غربی با داشتن 120هکتار باغ و تولید بیشترین میزان ژل رویال در سال، سهم بیشتری نیز در صادرات ژل رویال به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، مالزی و ترکیه داشته‌است. تولید و صادرات ژل رویال برای آذربایجان‌غربی با اشتغالزایی همراه بوده، اما هنوز رضایت‌بخش نیست. علت را از معاون بهبود تولیدات دامی آذربایجان‌غربی جویا می‌شویم. امیرعلی کاظمی در این باره به همشهری می‌گوید: صنعت زنبورداری باید از تولید تک‌محصولی خارج شود و محصولات جانبی ازجمله ژل رویال، بره موم، گرده و زهر زنبور عسل نیز در برنامه باشد. قطعا با توجه به اینکه تولید ژل رویال برای زنبورداران با سود خوبی همراه است، با استقبال زنبورداران و به نوعی اشتغالزایی در حیطه تخصصی ژل رویال صورت گرفته است، اما برای اینکه به نتیجه مطلوب برسیم باید وقت و هزینه کافی برای آموزش آنان صرف شود. وی ادامه می‌دهد: بازار مصرف ژل رویال اهمیت ویژه‌ای دارد. هنوز مردم از موارد مصرف این محصول بی‌اطلاع هستند و تقاضا پایین است.
آذربایجان‌غربی حدود یک‌میلیون و نیم کلونی مدرن و 134هزار کلونی سنتی دارد. حدود 10هزار نفر در صنعت زنبورداری استان مشغول هستند و سالانه 22هزار تن عسل و 1882 کیلوگرم ژل رویال در این استان تولید می‌شود.
سهم ناچیز اردبیل از بازار ژل رویال
اردبیل هم با زبانزد بودن در تولید عسل و مشهور بودن عسل سبلان، هنوز در تولید ژل رویال موفقیت و اشتغالزایی چشمگیری ندارد. کارشناس مسئول زنبورداری سازمان جهادکشاورزی اردبیل آشنا نبودن زنبورداران با شیوه‌های نوین صنعت زنبورداری و تولید ژل رویال را علت تولید کم ژل رویال می‌داند و به همشهری می‌گوید: برای هر 10 کلونی زنبور که برداشت ژل رویال دارد، باید یک کارگر متخصص و آشنا به فوت و فن حضور داشته باشد. فعلا زنبورداران با دانش بومی و سنتی خود مشغول کار هستند.
به گفته دهقان باقری، دعوت از استادان برتر این حوزه و برپایی کارگاه‌های آموزشی باید در اولویت قرار بگیرد. 4هزار زنبوردار در اردبیل 460هزار کلونی زنبور عسل را می‌گردانند و سالانه 7هزار و 343 تن عسل تولید می‌کنند. با این حال، تولید ژل رویال در اردبیل سالانه 137کیلوگرم است.
جای خالی تجهیزات به‌روز
بهزاد حیدری، زنبوردار مشکین‌شهری که سالانه 20کیلوگرم ژل رویال تولید می‌کند، درباره مشکلات تولید این محصول به همشهری می‌گوید: اگر بخواهیم تولید ژل رویال رونق بیشتری بگیرد و در صادرات هم حرفی برای گفتن داشته باشیم، باید تکنولوژی‌های جدید برای نگهداری این محصول در اختیار ما قرار بگیرد. ژل رویال بعد از خروج از کندو باید بلافاصله در دمای زیر صفر قرار بگیرد و برای این منظور به فریزرهای صنعتی نیاز است؛ در حالی که حیدری می‌گوید به دلیل نبود سیستم برق، زنبورداران، ژل رویال را از کندو تا رسیدن به محلی که فریزر باشد، در کیسه‌های یخ حمل می‌کنند. یک متخصص طب سنتی هم درباره خواص ژل رویال به همشهری می‌گوید: ژل رویال یک غذا داروی بسیار مقوی است که مصرف آن به دلیل گرانی، اندک است. علیرضا یارقلی نگهداری ژل رویال را بسیار مهم می‌داند: اگر این ژل همراه با عسل باشد باید در هوای خنک نگهداری شود وگرنه باید در فریزر نگهداری یا جابه‌جا شود.
ژل رویال بعد از خروج از کندو باید در ظروف دوجداره، دمای زیر صفر و دور از نور نگهداری شود و ماندگاری این محصول حداکثر تا 6ماه است. زنبورداران ژل رویال هر 10 گرم ژل رویال را با 450 گرم عسل مخلوط و به بازار داخلی و خارجی عرضه می‌کنند که به نوعی عرضه به شکل خام محسوب می‌شود. سالانه در کشور بیش از ۳هزار و ۸۰۰ کیلوگرم ژل رویال تولید می‌شود. قیمت هر کیلو ژل رویال به صورت عمده 12میلیون و در بازار حدود 20میلیون تومان برآورد می‌شود.
مکث
خروج زنبورداران از تولید تک‌محصولی
صنعت زنبورداری با خروج از تولید تک‌محصولی در 5 سال اخیر توانسته گام مثبتی در تولید ژل رویال و به دنبال آن اشتغالزایی بردارد. آینده این صنعت در تعامل با اتحادیه‌های استانی و ترویج و معرفی محصولات جانبی، فرهنگ‌سازی و آشنایی زنبورداران با تکنولوژی‌های نوین و روز دنیا، تضمین می‌شود. بدیهی است که فراهم کردن امکانات لازم ازجمله فریزرهای صنعتی و تجهیزات حمل و نقل و بسته‌بندی، زمینه‌ساز توسعه تولید ژل رویال و صادرات آن خواهد شد.
