گردش به چپ آمریکای لاتین

پیروزی «گوستاوو پترو» به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهور چپ‌گرا در کلمبیا، موج جدید ظهور چپ‌ها در منطقه آمریکای لاتین را تکمیل کرد.
پترو با وعده تحولات مترقی‌خواهانه اجتماعی و اقتصادی توانست در انتخابات کلمبیا بر رقیب راست‌گرای خود «رودولفو هرناندز» پیروز شود. این نخستین باری است که یک سیاستمدار چپ توانسته در تاریخ مدرن کلمبیا قدرت را به‌دست بگیرد. طیف چپ سیاسی در کلمبیا همواره به‌صورت سنتی و تاریخی به جنبش‌های مسلحانه مرتبط می‌شد، از این‌رو فرصت زیادی برای ابراز وجود به آنها داده نمی‌شد. اما اکنون به‌نظر می‌رسد پیروزی بی‌سابقه پترو، تکه‌ای دیگر از تکرار پدیده «موج صورتی» است که در حال درنوردیدن آمریکای لاتین است.
موفقیت‌های چشمگیر ستاره‌های احزاب چپ در آسمان سیاست آمریکای لاتین بین سال‌های 1998و 2005به موج صورتی معروف شد. موج صورتی را که محورش مبارزه با آمریکا و تفکرات لیبرالیستی بود، هوگو چاوز با پیروزی در انتخابات سال 1998به راه انداخت. سال 2003
لولا دا سیلوا در برزیل به قدرت رسید و 3سال بعد هم اوو مورالس، طومار دولت لیبرال‌ها در بولیوی را در هم پیچید. اینها را «3تفنگدار» تفکر چپ در آمریکای جنوبی نامیدند. این دوران، موجی از موفقیت‌های انتخاباتی در جناح چپ سیاسی آمریکای لاتین را به‌دنبال داشت؛ موفقیت‌هایی که ناشی از افزایش گرایش سیاستمداران به سمت سیاست‌های مترقی اجتماعی و اقتصادی، به‌ویژه مدیریت بحران جهانی قیمت کالا بود. در دهه 2010اما جریانی از سیاستمداران راست‌گرا و محافظه‌کار در واکنش به پیشرفت‌های سیاستمداران مترقی چپ‌گرا، بر این منطقه مسلط شدند و با شعار مبارزه با فساد و اخلاق‌گرایی به سلطه چپ‌ها پایان دادند. اکنون با فتح یکی از آخرین سنگر‌های احزاب راست‌گرا در آمریکای لاتین، ظهور دوباره چپ‌ها در این منطقه معنی‌دارتر شده است. پیروزی احتمالی قاطع لولا داسیلوا در انتخابات برزیل در پاییز امسال، تیر خلاص را بر سلطه سیاستمداران راست‌گرا و پوپولیست در کشورهای آمریکای جنوبی خواهد زد.
پیروزی چپ‌ها در انتخابات کلمبیا طی سال‌جاری، تعداد کشورهای آمریکای لاتین که توسط احزاب چپ اداره می‌شوند را به 10مورد رساند. درحال حاضر چپ‌ها در مهم‌ترین و بزرگ‌ترین کشورهای این منطقه، یعنی آرژانتین، بولیوی، شیلی، کلمبیا، کوبا، هندوراس، مکزیک، پاناما، پرو و ونزوئلا حکومت را در دست دارند.

عوامل محبوبیت چپ‌ها
سوءمدیریت دولت‌‌های راست‌گرا در بحران کرونا یکی از اصلی‌ترین عوامل تغییر مسیر جریان سیاسی در آمریکای لاتین بوده است. فقر و بیکاری که این سوء‌مدیریت در کشورهای آمریکای جنوبی و در تمامی جهان به‌دنبال داشته باعث شده تا رای‌دهندگان به حمایت از نامزد‌هایی برخیزند که وعده دولت‌های بزرگ و تخصیص بودجه اجتماعی بیشتر را می‌دهند. همه‌گیری کرونا تا به امروز جان بیش از 1.6میلیون نفر را در کشورهای آمریکای لاتین گرفته است. از این تعداد، بیش از 660هزار نفر در برزیل جان خود را از دست داده‌اند. برزیلی‌ها ژائیر بولسونارو، رئیس‌جمهور کنونی خود را به‌دلیل کم اهمیت جلوه دادن ویروس کرونا، جلوگیری از واکسیناسیون گسترده، پاسخگو نبودن دولت در قبال بحران و پنهان کردن آمار حقیقی ابتلا و مرگ‌ومیر مقصر می‌دانند. همین انتقادات در پرو، شیلی و کلمبیا هم شکل گرفته و در کنار اعتراض‌های اجتماعی به نابرابری، فساد و فقر، فضای ابراز وجود را برای نامزدهای جناح چپ باز کرده است. علاوه بر این، کشورهای‌ منطقه آمریکای جنوبی از زمان آغاز همه‌گیری تا‌کنون بیش از 26میلیون شغل از دست داده‌اند. همزمان، رشد اشتغال غیررسمی و نرخ بیکاری در این منطقه افزایش یافته و به آمار افرادی که با گرسنگی زندگی می‌کنند بیش از 13.8میلیون نفر افزوده شده است. از این‌رو است که نوع مدیریت همه‌گیری کرونا و تبعات اقتصادی ناشی از آن که امروز بیش از خود همه‌گیری گریبان جهان را گرفته، موضوع بحث‌های انتخاباتی زیادی در کشورهای آمریکای لاتین بوده است.
شکست پوپولیسم به واسطه عملکرد ضعیفی که پوپولیست‌های راست‌گرا طی یک دهه حکومت بر کشورهای آمریکای لاتین از خود نشان داده‌اند هم عامل دیگر محبوبیت دوباره چپ‌ها در این منطقه است. نمونه بارز پوپولیسم شکست خورده را می‌توان در برزیل و السالوادور مشاهده کرد. ژائیر بولسونارو و نجیب بوکله روسای جمهور این دو کشور که دولت‌های خود را با شعارهای اخلاق‌گرایانه و ضد‌فساد تشکیل دادند، اکنون درگیر چندین رسوایی سیاسی و اقتصادی بزرگ هستند و در کنار آنها به‌خاطر نابرابری و فقر گسترده، حمله به نهاد‌های دمکراتیک و زیر پا گذاشتن حقوق بشر مورد انتقاد قرار دارند. اگرچه چپ‌ها در انتخابات کاستاریکا که در اوایل سال‌جاری برگزار شد شکست خوردند، اما پیروزی‌های اخیر در انتخابات کلمبیا، شیلی، هندوراس، پرو و بولیوی این ادعا که آمریکای لاتین در مسیر شکل‌گیری دوباره موج صورتی است را تأیید می‌کند؛ موجی که از پیش از آغاز همه‌گیری از مکزیک، پاناما و آرژانتین آغاز شد و قرار است لولا با پیروزی‌اش در برزیل آن را تکمیل کند.

صعود گام به گام چپ‌ها
مکزیک- آغازگر تغییر جهت طیف سیاسی سال‌های اخیر در آمریکای لاتین بوده است. در سال 2018آندرس مانوئل لوپز اوبرادور، با حمایت حزب تازه‌ تاسیس «مورنا» با شعار مقابله با نابرابری، فقر و فساد و مهار نرخ بالای جرم و جنایت، توانست پیروز انتخابات شود. این سخنان ابرادور به مذاق رای‌دهندگانی که از نرمش‌های مکرر رئیس‌جمهور وقت انریکه پانا نیتو در برابر فساد و جرم در مکزیک خسته شده‌بودند بسیار خوشایند بود. ناتوانی حزب راست‌گرای IRP مکزیک در تامین خواسته‌های رای‌دهندگان در نهایت به پیروزی جریان چپ در انتخابات منجر شد. 
پاناما- دومین گام در مسیر گردش به چپ کشورهای آمریکای لاتین را پاناما برداشت. لورنتینو کورتیزو مشهور به نیتو، سیاستمداری کهنه‌کار در انتخابات در اواسط سال 2019با تنها 2درصد اختلاف رأی توانست رئیس‌جمهور پاناما شود. نیتو با شعارهایی مبنی بر پاک کردن فساد از چهره پاناما به‌ویژه پس از انتشار رسوایی اسناد پاناما و ارتباط یافتن این کشور با تخلف‌های مالیاتی و مالی جهانی، و وعده تخصیص سرمایه‌های عمومی به مردم پاناما توانست رقیب خود را با اختلافی ناچیز شکست دهد.
آرژانتین- در اواخر سال 2019پیروزی نامزد چپ‌گرای آرژانتینی «آلبرتو فرناندز» در انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور نشانه‌های آغاز موج چپ‌گرایی در آمریکا ی لاتین را معنی‌دارتر ساخت. پیروزی آلبرتو فرناندز از حزب چپ‌گرای «پرونیست» پیش از شمارش آرا هم مشخص شده بود. او توانست با کسب 48درصد آرا «مائوریسیو ماکری» رئیس‌جمهور محافظه‌کار آرژانتین را از رقابت به در کند. بسیاری از رأی‌دهندگان آرژانتینی ماکری را عامل اصلی بحران اقتصادی و مالی کشورشان می‌دانستند. آرژانتین در آن زمان با نرخ تورم بیش از 50درصد، یکی از بالاترین تورم‌ها در جهان را به نام خود ثبت کرده بود و یک سوم از جمعیت این کشور زیر خط فقر زندگی می‌کردند.
بولیوی- پس از کناره‌گیری ایوو مورالس از قدرت بعد 13سال، وزیر اقتصاد دولت سابق او در انتخابات ریاست‌جمهوری بولیوی به پیروزی قاطعی دست یافت. «لوئیس آرس» از حزب چپ «جنبش به‌سوی سوسیالیسم» توانست 52.4درصد آرا را به‌دست آورد. بولیوی مانند نیکاراگوئه، کوبا و ونزوئلا از معدود کشورهای آمریکای جنوبی هستند که سابقه حضور طیف چپ سیاسی در آنها طولانی است. با این‌همه تداوم یافتن حکومت چپ‌گراها در این کشورها به قدرتمند‌تر شدن موج چپ‌گرایی جدید در این منطقه کمک کرده است.
پرو- پدرو کاستیلو در سال 2021به‌عنوان نماینده حزب چپ‌گرای مارکسیست-لنینیست «پروی آزاد» پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری شد. فساد سیاسی و اقتصادی، سوءمدیریت در بحران کرونا و کاهش توان اقتصادی کشور در دوران حکومت حزب راست‌گرای میانه «ما پرو هستیم» زمینه محبوبیت چپ‌ها و در نهایت پیروزی قاطع کساتیلو را فراهم آورد.
هندوراس- شیومارا کاسترو با پیروزی که در انتخابات سال 2021هندوراس به دست آورد توانست پس از 12سال سلطه حزب راست‌گرای ملی را به پایان رسانده و بار دیگر چپ‌ها را در این کشور به قدرت برساند. خانم شیومارا کاسترو در میان مردم هندوراس از محبوبیت بالایی برخوردار است و وعده برقراری عدالت اجتماعی، مبارزه با فساد دولتی و باندهای قاچاق مواد‌مخدر داده است.
کلمبیا- این کشور برای نخستین بار در تاریخ معاصر خود شاهد پیروزی یک سیاستمدار چپ‌گرا در انتخابات ریاست‌جمهوری بوده است. «گوستاوو پترو» از ائتلافی به نام ائتلاف تاریخی (His‌torical Pact) روز یکشنبه هفته جاری توانست در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری کلمبیا با کسب 50.4درصد از آرا، «رودولفو هرناندز» رقیب خود را شکست داده و رئیس‌جمهور کلمبیا شود. پترو، یکی از چریک‌های شورشی عضو جنبشی سیاسی به نام M-19، شهردار سابق بوگوتا و نماینده فعلی مجلس کلمبیا است. او با پیروزی‌اش توانست پدیده اوج گرفتن چپ‌ها در آمریکای لاتین را به اثبات برساند. اقدام مهم دولت جدید پترو، انتخاب «فرانسیا مارکوئز» به‌عنوان نخستین زن آفریقایی-کلمبیایی به سمت معاون اول رئیس‌جمهور بوده است.
برزیل- کمی بیش از 3ماه دیگر این کشور شاهد برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری خواهد بود که نظرسنجی‌ها پیشاپیش نتیجه را پیش‌بینی کرده‌اند. باوجود سوابق و اتهامات قضایی، لولا داسیلوای 76ساله هنوز از محبوبیت بسیار زیادی در میان برزیلی‌ها برخوردار است. مردم برزیل هنوز طعم رونق و شکوفایی اقتصادی را که در 2دوره ریاست‌جمهوری او (در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۶) تجربه کرده‌اند در خاطر دارند. نظرسنجی‌های جدید هم نشان می‌دهند میزان محبوبیت لولا در برابر اصلی‌ترین رقیبش یعنی ژائیر بولسونارو 46درصد به 32درصد است.