جنگ اوکراین و سختی تأمین گندم

بازوی تحقیقاتی وزارت صنعت، معدن و تجارت نسبت به افزایش چالش امنیت غذایی در ایران به‌ویژه پس از جنگ روسیه و اوکراین هشدار داد و اعلام کرد: افزایش بی‌سابقه واردات گندم از سوی ایران با رکورد بالای قیمت‌ها در بازار جهانی مصادف شده که همین امر به افزایش هزینه‌های مالی تأمین اقلام اساسی منجر شده، به حدی که واردات اقلامی همچون ذرت و سویا را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است. همزمان گمرک ایران آخرین میزان موجودی کالاهای اساسی شامل گندم، ذرت، جو، برنج، شکر، روغن خام و دانه‌های روغنی را اعلام کرد.
به گزارش همشهری، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌‌های بازرگانی در گزارشی تحلیلی نوشت: روسیه در سال2021 بزرگ‌ترین تامین‌کننده گندم ایران بوده، سهم این کشور از کل گندم وارداتی به ایران بیش از 30درصد برآورد شده در نتیجه جنگ در اوکراین می‌تواند واردات گندم از روسیه را به‌شدت تحث تأثیر قرار دهد. افزون بر این، با توجه به تامین 21درصد روغن آفتابگردان مورد نیاز ایران از روسیه و اوکراین، نگرانی‌ها درباره تامین این کالا افزایش یافته است.

بیم و امیدها
طبق این گزارش نقش روسیه در تامین جوی مورد نیاز ایران فقط 7درصد است. روسیه در تامین ذرت ایران نیز سهمی در حدود 3.3درصد را به‌خود اختصاص داده، از این‌رو بازوی تحقیقاتی وزارت صمت می‌گوید: از آنجا که بخش زیادی از جو و ذرت از کشورهای دیگر نظیر امارات و ترکیه وارد می‌شود، نگرانی جدی کشور را تهدید نمی‌کند. در واردات روغن سویای مورد نیاز هم، به‌دلیل وابسته‌نبودن کشور به روسیه و اوکراین، چالش مستقیمی از این محل متوجه ایران نیست.

توصیه سیاستی
این گزارش می‌افزاید: هرچند ممکن است ایران در واردات برخی از اقلام اساسی به‌صورت مستقیم به اوکراین و روسیه وابسته نباشد، اما سیاست ذخیره‌سازی مواد غذایی در دیگر کشورها، به‌دلیل نگرانی از امنیت غذایی ناشی از جنگ اوکراین، می‌تواند واردات کالاهای اساسی برای ایران را دچار مشکل سازد. بر همین مبنا این نهاد پژوهشی هشدار می‌دهد؛ شرایط فعلی را باید به‌عنوان یک زنگ خطر جدی درنظر گرفت. ضرورت دارد دولت به سبد مصرفی اقشار آسیب‌پذیر جامعه و بهبود معیشت آنها توجه ویژه داشته باشد و با بسیج تمام توان خود نسبت به تامین معیشت خانوارها و امنیت غذایی مردم به‌ویژه اقشار آسیب‌پذیر گام بردارد.

گزارش جهانی
سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) گزارش داده، روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده گندم جهان و اوکراین پنجمین صادرکننده این محصول به شمار می‌رود و این دو کشور در مجموع 19درصد عرضه جو، 14درصد عرضه گندم و 4درصد عرضه ذرت جهان را به‌خود اختصاص داده و در مجموع بیش از یک‌سوم صادرات جهانی غلات را تشکیل می‌‌دهند و 52درصد از بازار صادرات روغن آفتابگردان دنیا در اختیار این دو کشور است. افزون بر اینکه اصلی‌ترین تولیدکننده کود دنیا هم روسیه است.

وضعیت زرد گندم
مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی با استناد به داده‌های وزارت کشاورزی آمریکا می‌گوید: میزان واردات گندم ایران از سال2018 به بعد روندی صعودی داشته و در سال2020 میلادی به 7میلیون تن رسیده که 18درصد بیشتر از سال2020 بوده است. این جهش واردات گندم به‌دلیل کاهش تولید در نتیجه کاهش بارندگی‌ها و وقوع خشکسالی بوده زیرا میزان تولید گندم ایران از 15میلیون تن در سال2020 با کاهشی 30درصدی مواجه شده و به 12میلیون تن در سال2021 رسیده است.
افزایش آمار واردات گندم ایران، با ثبت رکوردهای بالای قیمت گندم در بازارهای جهانی مصادف شده و هزینه مالی تامین اقلام اساسی را افزایش داده، تا جایی که قیمت گندم در جهان به بالاترین حد خود از سال2013 به این‌سو صعود کرده که نشان‌دهنده تشدید نگرانی جهانی از امنیت غذایی پس از بحران کرونا و البته جنگ در اوکراین است.
گمرک ایران می‌گوید؛ از کل گندم وارد شده به کشور در سال گذشته، 30درصد از روسیه، 15.6درصد از عراق، 14درصد از امارات، 8.6درصد از انگلیس، 7.5درصد از هلند و 5.8درصد از هنگ‌کنگ بوده و سهم دیگر کشورها فقط 15درصد بوده است. بازوی تحقیقاتی وزارت صمت هشدار داده، به‌دلیل وابستگی بالای واردات گندم ایران به روسیه، ادامه جنگ با اوکراین می‌تواند مسیر واردات گندم ایران را با دست‌اندازهای متعدد مواجه سازد.

وضع جو و ذرت
طبق این گزارش، واردات جو از سوی ایران با یک روند کاهشی از سال2018 به بعد به بیش از 2.6میلیون تن در سال2021 رسیده و تا پایان بهمن سال گذشته 3میلیون تن جو وارد شده که 28.8درصد از امارات، 14.9درصد از انگلیس، 13.5درصد از ترکیه، 10.1درصد از عراق، 8.8درصد از هلند و 7.1درصد از روسیه بوده و عمان، آلمان، قزاقستان، ایتالیا و سوئیس از دیگر کشورهای تامین‌کننده جو به ایران بوده‌اند در نتیجه در این حوزه خطری متوجه ایران نخواهد بود.
براساس این گزارش، واردات ذرت هم در سال‌های اخیر همواره روند رشد داشته و میزان واردات در سال2021 به 7.7میلیون تن رسیده است. در 11ماه پارسال هم 8.6میلیون تن ذرت انسانی و دامی وارد شده که بیشترین سهم به امارات با 58.5درصد، عراق با 7.8درصد، ترکیه با 6.3درصد، انگلیس با 6.2درصد، عمان با 4.3درصد و برزیل با 3.9درصد اختصاص داشته و روسیه فقط 3.3درصد سهم داشته است. مؤسسه تحقیقات و مطالعات بازرگانی می‌گوید: از آنجا که عمده واردات ذرت از امارات، عراق و ترکیه صورت می‌گیرد، تشدید بحران بین روسیه و اوکراین چالش جدی برای ایران به همراه ندارد. البته مشروط بر اینکه نگرانی امنیت غذایی در جهان باعث نشود تا کشورهای صادرکننده این کالا به‌سمت ذخیره‌سازی یا کاهش صادرات حرکت کنند.

چشم‌انداز بازار روغن
بازوی تحقیقاتی وزارت صمت می‌گوید: روند واردات روغن آفتابگردان در سال‌های اخیر افزایشی بوده و در سال2021 ایران 700هزار تن واردات داشته که نسبت به سال قبل آن اندکی کاهش را نشان می‌دهد. گمرک ایران هم گزارش داده؛ روسیه و اوکراین 21درصد، ترکیه 27درصد و امارات 22درصد روغن آفتابگردان کشور را در سال گذشته تامین کرده‌اند که تشدید بحران بین مسکو و کی‌یف، می‌تواند بازار این محصول را در ایران با چالش مواجه سازد.
افزون بر این میزان واردات روغن سویا در سال2021 نسبت به سال قبل آن با کاهش شدید مواجه شده و از 559هزار تن به 300هزار تن رسیده که البته نیمی از این واردات سهم آرژانتین، 22درصد سهم سوئیس، 11درصد سهم ترکیه و 10درصد سهم برزیل بوده و ایران از این حیث به کشورهای روسیه و اوکراین وابستگی مستقیم ندارد.