تجسمی
جست‌و‌جویی طولانی تا عدم‌تعین
چند سطر درباره محسن وزیری‌مقدم و جایگاهی که در هنر نوگرای ایران دارد به مناسبت نمایشگاه آثار او در بنیاد پژمان
مرتضی کاردر - روزنامه‌نگار
اگر بخواهیم از میان هنرمندانی که پیش از شتاب هنر نوگرای ایران در دهه40 راه خود را پیدا کرده بودند چند نفر را انتخاب کنیم، احتمالاً یکی از اصلی‌ترین گزینه‌ها محسن وزیری‌مقدم است. هنرمندی که از دهه 20 کار خود را آغاز کرد و خیلی زود به جایگاه تثبیت‌شده‌ای در هنر مدرن ایران رسید. طلیعه هنر مدرن ایران در آثار کسانی مثل هوشنگ پزشک‌نیا و محسن وزیری‌مقدم و بهجت صدر، تجلی یافته است.
محسن وزیری‌مقدم محصول جست‌و‌جویی طولانی در هنر است که از دهه20 شمسی در ایران آغاز می‌شود، هنر را در دانشکده هنرهای زیبا مشق می‌کند، بعد به اروپا می‌رود، دوباره به ایران بازمی‌گردد، به مرور جایگاهی جهانی پیدا می‌کند و در سال‌های بعد دوباره به اروپا می‌رود و در کهنسالی دوباره در ایران کم‌و‌بیش مورد توجه قرار می‌گیرد.
کارنامه محسن وزیری مقدم مجموعه‌ای است از تجربه‌های گوناگون در نقاشی و کارهای حجمی. مکتب‌ها و سبک‌های گوناگون هنری را می‌توان در کارهای او تماشا کرد. اما 3 مجموعه است که سبب تمایز او در هنر امروز ایران و جهان شده است: نقاشی‌های شنی، نقش‌برجسته‌های آلومینیومی و پلاستیکی، مجسمه‌های مَفصَلی. هر کدام از این مجموعه‌ها نشانه کمال وزیری‌مقدم در کار هنری است و ذهنیت متفاوت او را نشان می‌دهد. او هنرمندی است که به چالش با زیبایی‌شناسی متعارف و تلقی ناشی از هنرهای زیبا برمی‌خیزد و ذهنیتی تازه از زیبایی و هنر ارائه می‌کند؛ مثلاً شن‌ها را به روی بوم می‌آورد یا به تعبیر دقیق‌تر نقش شن‌ها را روی بوم بازآفرینی می‌کند یا مثلاً دریافت تازه‌ای از مناظر و مرایا (پرسپکتیو) دارد و نقش‌برجسته‌هایی خلق می‌کند که از سطح بوم بیرون می‌زنند و کارکرد تازه‌ای از سطح بوم به‌دست می‌دهد یا مثلاً ذهنیت متفاوتی از عدم‌تعین در مجسمه‌ها دارد که در نهایت سبب خلق مجسمه‌های مفصلی می‌شود که می‌توانند به شکل‌های گوناگون درآیند و حتی تماشاگران نیز می‌توانند آنها را به شکلی تازه درآورند و به‌نوعی در خلق اثری تعین‌نیافته دخالت داشته باشند.
او گاهی همه اینها را با هم تلفیق کرده است؛ مثلاً کارهایی را روی بوم خلق کرده که در حقیقت نسخه مسطح مجسمه‌های چوبی‌اند، یا مجسمه‌هایی را به شکل تابلوهای نقش‌برجسته خلق کرده است و حتی گاهی پیکره‌های مفصلی را، به شکل برجسته، روی بوم آورده است و...
محسن وزیری‌مقدم، به جز نقش‌آفرینی در مقام هنرمند، در مقام معلم نیز در هنر امروز ایران تأثیرگذار بوده است. او پیش از عزیمت به اروپا سال‌هایی را به تدریس در هنرستان پرداخت. پس از بازگشت نیز یکی از استادان دانشکده هنرهای زیبا شد و بعد دوباره به هنرستان و دانشکده هنرهای تزیینی بازگشت. او حق استادی به گردن بسیاری از هنرمندان نامدار ایران دارد. در دوره گذر از تدریس به سبک و سیاق سنتی و رسیدن به شیوه‌های آموزش نوین هنر و نقاشی او یکی از شاخص‌ترین آموزگاران هنرهای تجسمی است.
علاوه بر این، کتاب‌های او مثل مجموعه دوجلدی شیوه طراحی و کتاب‌های درسی دبیرستان، مرجع آموزش بسیاری از هنرجویانی بوده است که می‌خواستند طراحی را در هنرستان و دانشکده یا به شکل آزاد، به‌شیوه‌ای روشمند، بیاموزند.
در سال‌های اقبال دوباره به پیشگامان نوگرایی در هنر امروز ایران، در نیمه دوم دهه70 محسن وزیری‌مقدم یکی از نخستین هنرمندانی بود که مورد توجه قرار گرفت. در سال‌های آغازین دهه80 نمایشگاهی از آثار او در موزه هنرهای معاصر تهران دایر و جلدی از «هنر نوگرای ایران» با نوشته‌های رویین پاکباز و یعقوب امدادیان و توکا ملکی و دیگران به او اختصاص یافت. تصویر مجموعه‌ای از آثار او در این کتاب و کتاب «یادمانده‌ها» که زندگی‌نامه خودنوشت اوست منتشر شده. چند ماه پیش از درگذشت وزیری‌مقدم در سال۱۳۹۷ نیز نمایشگاهی از آثار او در گالری اعتماد برگزار شد.
با این همه، محسن وزیری‌مقدم هنرمندی نیست که نزد عموم شناخته شده باشد یا شاید بهتر است بگوییم خیلی‌وقت‌ها نام او، در ازدحام نام‌های محبوب هنر نوگرای ایران، ممکن است کمتر به چشم آمده باشد. به هر روی، کارهای او در تعارض با ذهنیت رایج از زیبایی‌شناسی قرار دارد و ذاتاً هنری نیست که مورد اقبال عمومی قرار بگیرد. همچنین نباید از نظر دور داشت که فرصت تماشای آثار او کمتر برای دوستداران هنرهای تجسمی فراهم بوده است.
نمایشگاه «محسن وزیری‌مقدم؛ پروژه‌های تحقق نیافته» فرصتی است برای تماشای دوباره مجموعه‌ای از کارهای او. خوشبختانه محل برگزاری نمایشگاه که در حقیقت محل سابق کارخانه آرگو بوده، آن‌قدر بزرگ است که تقریباً عمده کارهای وزیری‌مقدم در آنجا گرد آمده است. ابعاد کارهای او به‌اندازه‌ای است که جابه‌جایی‌شان راحت نیست و نمی‌توان هر جایی آنها را به نمایش گذاشت. بازدیدکنندگان نمایشگاه می‌توانند مهم‌ترین کارهای او ازجمله مجسمه‌های بزرگ مفصلی و تابلوها و پیکره‌های پلاستیکی و آلومینیومی را تماشا کنند و در کنار آثار طراحی‌های اولیه هر کدام از آنها را که برای نخستین‌بار به نمایش درآمده است، روی کاغذ ببینند. استقبال از نمایشگاه نشان می‌دهد که بسیاری از دوستداران هنرهای تجسمی، به‌ویژه نسل تازه علاقه‌مندان، فرصت را غنیمت شمرده‌اند و به تماشای آثار هنرمند متفاوت هنر نوگرای ایران آمده‌اند. نمایشگاه آثار محسن وزیری‌مقدم از آذرماه آغاز شده و تا روزهای پایانی بهمن دایر است.
