نفس‌تنگی کلانشهرها در پاییز

افت شاخص کیفیت هوای شهرهای پرجمعیت و صنعتی در فصل سرما به‌دلیل پایداری هوا و وارونگی دما دور از انتظار نیست، امسال اما شرایط وخیم‌تر شده. کیفیت هوای تهران از همان نخستین روزهای پاییز افت کرد؛ وضعیت در آبان‌ماه بدتر شد. 19آبان‌ماه، هوای پایتخت بسیار آلوده گزارش شد و استانداری به‌خاطر آلودگی شدید هوا به پلیس، اورژانس و فرمانداری‌ها فراخوان آماده‌باش داد. دیروز و امروز نیز سازمان هواشناسی با صدور هشدار زرد نسبت به تشدید آلودگی در تهران هشدار داده است. افزون بر تهران، هشدار زرد سازمان هواشناسی به شهرهای کرج، اراک، اصفهان و مشهد نیز داده شده. همشهری در گزارش زیر تشدید آلودگی هوا در کلانشهرهای مشهد، اراک، البرز و اصفهان و همچنین راهکارهایی که برای بهبود این وضعیت درنظر گرفته شده را از مسئولان مربوطه پیگیری کرده است.

نیروگاه‌های برق مشهد مقصرند
یک هفته است که در مشهد از افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان درخواست می‌شود از ترددهای غیرضروری در سطح شهر خودداری کنند. تعداد روزهای پاک و قابل‌قبول مشهد امسال نسبت به سال قبل کاهش یافته؛ امسال (تا 23آبان‌ماه) تعداد روزهای پاک مشهد 7روز بوده، درحالی‌که در سال گذشته 35روز پاک ثبت شده. روزهای ناسالم حساس امسال هم 46روز بوده که آن هم در سال گذشته، 25روز بود.
«ایمان فرهمندی»، عضو کمیسیون خدمات شهری و محیط‌زیست شورای شهر مشهد، درباره منابع آلودگی هوای این کلانشهر می‌گوید: لغو دورکاری‌های کرونا و بازگشایی مشاغل از شروع پاییز در افزایش آلودگی هوا مؤثر بوده؛ از طرف دیگر 2منبع مهم آلوده‌کننده هوا در مشهد وجود دارد که منبع اصلی، خودروهای شخصی هستند؛ حدود یک‌سوم (33درصد) آلودگی هوای مشهد بر اثر تردد مردم با وسایل نقلیه شخصی است.
بنا به‌گفته فرهمندی، در 2سال شیوع کرونا، اقبال مردم مشهد به وسایل نقلیه عمومی چه اتوبوس چه مترو کاهش یافته. برای مثال، ارزیابی‌ها نشان می‌دهد سهم اتوبوسرانی از سفرهای شهری مشهد در این مدت با کاهش حدودا 6درصدی از 23درصد به 17درصد رسیده. منبع بزرگ دیگر تولید آلایندگی در مشهد، 4نیروگاه تولید برق هستند که با سوخت مازوت و دیگر سوخت‌های سنگین فعالیت می‌کنند؛ حدود 20درصد آلودگی هوای شهر مشهد نتیجه فعالیت این نیروگاه‌هاست.
عضو کمیسیون خدمات شهری و محیط‌زیست شورای شهر مشهد در مورد راهکارهای کاهش آلودگی هوا در این کلانشهر می‌گوید: برنامه ترغیب دوباره مردم به سمت حمل‌ونقل عمومی و همچنین توسعه این بخش در برنامه مدیریت شهری مشهد است. همچنین از مراجع بالادستی اعم از توانیر، وزارت نیرو، نفت و استانداری پیگیر ممنوعیت استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌های برق هستیم.

افزایش 5برابری روزهای ناسالم در اراک
اراک به پایتخت صنعتی ایران معروف است، اما همین صنعت در کنار همه مزایا، این کلانشهر را به یکی از آلوده‌ترین شهرهای ایران تبدیل کرده. آمار محیط‌زیست استان مرکزی نشان می‌دهد از ابتدای سال تاکنون این کلانشهر فقط 8روز پاک و 122روز سالم، 93روز ناسالم برای گروه‌های حساس، 12روز بسیار ناسالم و 2روز خطرناک داشته است.
رئیس امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی با بیان اینکه در مجموع کلانشهر اراک از ابتدای سال 107روز آلوده داشته به همشهری می‌گوید: با توجه به خشکسالی و اینکه اراک تحت‌تأثیر کویر مرکزی ایران است، امسال بیش از 5برابر افت کیفیت هوا داشتیم.
«علیرضا محرابیان» می‌افزاید: استان مرکزی 3صنعت مادر و بزرگ پالایشگاه، پتروشیمی و نیروگاه حرارتی شازند را دارد که در مسیر شهرستان شازند به سمت اراک قرار دارند و به‌دلیل جهت وزش باد همه آلودگی آنها به سمت شهر اراک می‌آید. علاوه بر اینها ایرالکو (آلومینیوم‌سازی)، ماشین‌سازی و صنایع ریخته‌گری شهرک‌های صنعتی در اراک هم موجب افزایش آلودگی شده‌اند.
وی با اشاره به طرح جامع آلودگی هوای اراک که از سال 96اجرا شده، توضیح می‌دهد:‌ به‌روزرسانی این طرح توسط دانشگاه علم و صنعت اراک و پژوهشکده توسعه پایدار انجام و پروژه‌های منجر به کاهش آلودگی در آن پیش‌بینی شده و منتظر تأیید نهایی توسط استاندار است.
به‌گفته محرابیان، روز سه‌شنبه (25آبان) کارگروه کاهش آلودگی هوا برگزار و بازنگری طرح جامع آلودگی هوای اراک در این جلسه بررسی و درصورت تأیید، نهایی و اجرا می‌شود. او معتقد است با توجه به راهکارهایی مثل تغییر سوخت صنایع، حمل‌ونقل، فیلتراسیون صنایع و... اگر بازبینی طرح جامع اجرا شود به بهبود کیفیت هوای شهر کمک می‌کند.
رئیس امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی به اقدامات انجام‌شده در سال‌های گذشته هم اشاره می‌کند و می‌گوید: تغییر سوخت نیروگاه شازند یکی از این اقدامات بود؛ نیروگاه شازند سوخت خود را از مازوت به گاز تغییر داده اما سال 98و 99در آذر ، دی و بهمن به‌دلیل افزایش مصرف گاز در کشور ناچار از مازوت استفاده کرد، اما از ابتدای امسال تاکنون سوخت مازوت نداشته است.
محرابیان با بیان اینکه ایرالکو به‌عنوان مهم‌ترین چالش آلودگی شهر اراک قرار بوده احیای فیلتراسیون و جابه‌جایی آندسازی را انجام دهد، توضیح می‌دهد: از 5خط قدیمی این کارخانه 2خط از مدار خارج شدند و فیلتراسیون 3خط نیز انجام شد، اما جابه‌جایی بخش آندسازی به شهرک صنعتی خیرآباد که قرار بود تا پایان سال 99انجام شود، اتفاق نیفتاد.

انتقال آلودگی استان‌های همجوار به البرز
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان البرز هم به همشهری می‌گوید: در استان البرز 11شهرک صنعتی و 3500واحد صنعتی وجود دارد. برخی از این واحدها مثل واحدهای ریخته‌گری، کارخانه سیمان و کارخانه‌هایی که سوخت مایع مصرف می‌کنند بالقوه آلاینده هستند و اگر سیستم کنترلی استفاده نکنند، می‌توانند به‌عنوان واحد آلاینده تلقی شوند. بعضی دیگر هم مثل معادن شن و ماسه ماهیتا آلایندگی هوا دارند و امکان استفاده از سیستم کنترلی برای آنها وجود ندارد. برای این واحدها طبق تبصره 3ماده 3قانون هوای پاک، در زمان اضطرار، محدودیت فعالیت اعمال می‌کنیم. این محدودیت‌ها طبق «دستورالعمل تعیین محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های مکانی و نوعی در شرایط اضطرار آلودگی هوا» درنظر گرفته می‌شود.
«فردین حکیمی» درمورد وخیم‌تر شدن وضعیت آلودگی هوای البرز معتقد است که عوامل بیرونی و اثرپذیری از استان‌های همجوار بر این موضوع اثر داشته. وی می‌افزاید: مثلا ما نیروگاه شهید رجایی قزوین، کلانشهر تهران و معادن شن و ماسه را در بخش شرقی استان و در محدوده شهریار و ملارد داریم. برخی عوامل نیز شامل منابع متحرک و غیرمتحرک در خود استان است. منابع متحرک، خودروهای ترددکننده در استان هستند و غیرمتحرک‌ها مراکز صنعتی، تجاری و مسکونی‌اند.
بسته به این منابع انتشار آلودگی، اقدامات هم در 2 بخش انجام می‌شود: اقدامات درون‌استانی در قالب تشکیل جلسات کارگروه کاهش آلودگی هوا و کمیته اضطرار انجام می‌شود و برای اقدامات فرااستانی از طریق پیگیری استانی با استان‌های مجاور فعالیت‌هایی انجام می‌شود یا سازمان محیط‌زیست بین 2استان پیگیری انجام می‌دهد.

شرایط اصفهان وخیم‌تر شده است
کلانشهر اصفهان از ابتدای امسال تا نیمه آبان، 84روز ناسالم را پشت سر گذاشته. مسئول آزمایشگاه‌های محیط‌زیست اصفهان با بیان اینکه در 7‌ماه امسال به‌دلیل کاهش نزولات جوی و به حداقل رسیدن رطوبت خاک، کانون‌های فرسایش بادی داخل و خارج از استان فعال شدند گفت: به همین دلیل نسبت به سال گذشته شرایط بدتری داشتیم به‌طوری که حتی باد متوسط و شدید هم زمینه بلند شدن ذرات معلق را ایجاد می‌کند.
«بابک صادقیان» با تأکید بر اینکه آمار روزهای ناسالم اصفهان نسبت به سال گذشته رشد 50درصدی داشته است، می‌افزاید: هرچند در نیمه اول سال خشکسالی عامل است، اما همه آلودگی اصفهان نتیجه این مورد نیست. واحدهای معدنی و صنعتی زیادی مانند تولید آجر، گچ، شن و ماسه و سایر صنایعی که به نوعی با کانی‌های غیرفلزی سر و کار دارند هم با وزش باد تولید گردوغبار می‌کنند.
وی با بیان اینکه در شمال و شرق شهر اصفهان تعداد زیادی کوره سنتی تولید آجر و گچ دقیقا در بطن کانون‌های فرسایش بادی فعالیت می‌کنند، توضیح می‌دهد: این واحدها با فعالیت‌های خودشان و از سویی با تردد خودروهای سنگین در کنار کوره‌ها تأثیر زیادی در افزایش غلظت ذرات معلق دارند. نکته دیگر هم اینکه در مرداد ، شهریور و مهر جهت وزش باد ما برعکس و شرقی غربی می‌شود و آلایندگی واحدهای صنعتی را به کلانشهر اصفهان وارد می‌کند. صادقیان البته تأکید می‌کند که با ورود به‌ ماه آبان اوضاع نسبتا بهتر شده است، اما به‌طور کلی شرایط اصفهان خوب نیست.
مسئول آزمایشگاه‌های محیط‌زیست اصفهان با اشاره به مطالعات در حال انجام درباره تعیین سهم منابع برای تدوین طرح کاهش آلودگی می‌گوید:‌ البته اصفهان هم مانند کلانشهرها تا قبل از تدوین ابلاغ هوای پاک برنامه جامع کاهش آلودگی را داشت، اما با ابلاغ قانون هوای پاک برنامه‌های کاهش آلودگی هوا در راستای آن پیش رفت.